Tác giả: Nguyễn Văn Minh
Đề tài: Âm chuẩn, tiết tấu trong đào tạo Violon ở Việt Nam
Chuyên ngành: Âm nhạc học
Mã số: 62.21.02.01.
Người hướng dẫn: GS.TS.NSND. Ngô Văn Thành
Ngày đăng: 20/10/2017
Luận án toàn văn
Tóm tắt Luận án
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Violon được du nhập vào Việt Nam từ những năm đầu thế kỷ XX, cùng với nhiều nhạc cụ giao hưởng phương Tây khác và nhạc cụ này ngày càng trở nên quen thuộc và phổ biến trong đời sống âm nhạc xã hội nước ta. Ngay từ những ngày đầu thành lập (năm 1956) Trường Âm nhạc Việt Nam (nay là Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam) đã đưa Violon vào chương trình giảng dạy, đào tạo chính quy. Trong lịch sử âm nhạc Việt Nam, cách đây mấy chục năm, chúng ta đã từng có thời kỳ có một nền âm nhạc phát triển, với sự kết hợp của những loại hình âm nhạc như nhạc kịch, giao hưởng, hợp xướng cùng với khí chất, sắc thái riêng của âm nhạc dân tộc để tạo nên bức tranh âm nhạc sinh động với những tác giả - tác phẩm tiêu biểu. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, do sự thiếu đầu tư cho các thể loại âm nhạc kinh điển - bác học từ khâu sáng tác đến biểu diễn nên đa số người dân không có nhu cầu thưởng thức loại hình nghệ thuật này, cũng như các nghệ sĩ cũng không có điều kiện và động lực để trình diễn các tác phẩm của các nhạc sĩ trong và ngoài nước hiện tại và trong quá khứ. Do đó, việc nghiên cứu về âm nhạc chuyên nghiệp, cả trong sáng tác, giảng dạy, trình diễn là góp phần đưa loại hình âm nhạc này đến gần hơn với công chúng, đồng thời có cơ sở lí luận trong việc đào tạo nghệ sĩ ở trình độ cao.
Ở Việt Nam, nghệ thuật Violon chuyên nghiệp đã được xây dựng và phát triển trên cả ba lĩnh vực: đào tạo, biểu diễn, sáng tác và có những đóng góp to lớn trong sự trưởng thành chung của nền âm nhạc hiện đại, trong đó có nền âm nhạc giao hưởng thính phòng Việt Nam. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu to lớn đã đạt được trong sự nghiệp đào tạo các nghệ sỹ Violon chuyên nghiệp, chúng ta cũng cần thẳng thắn nhìn nhận là hầu như các nghệ sỹ Violon của Việt Nam khi biểu diễn hoặc tham dự các cuộc thi âm nhạc quốc tế, khu vực đều gặp vấn đề về âm chuẩn (cao độ) và tiết tấu (nhịp) hay nói cách khác là chưa đạt chuẩn. Điều này cũng nói lên những hạn chế nhất định trong công tác đào tạo các nghệ sỹ Violon nói riêng và âm nhạc thính phòng nói chung.
Âm chuẩn và tiết tấu luôn là một trong những khó khăn cơ bản cần khắc phục khi tiếp thu kỹ thuật Violon nói riêng và các nhạc cụ phương Tây nói chung. Cũng vì vậy, việc nghiên cứu âm chuẩn và tiết tấu càng cần được quan tâm đúng mức, nhằm nâng cao chất lượng đào tạo của các trường đào tạo âm nhạc chuyên nghiệp. Việc nghiên cứu về âm chuẩn (cao độ) và tiết tấu (nhịp) trong giảng dạy, học tập Violon là cần thiết nhằm tìm cho được những giải pháp để áp dụng vào công tác đào tạo Violon nói chung và đào tạo những nghệ sĩ đỉnh cao nói riêng theo chuẩn mực quốc tế.
2. Lịch sử nghiên cứu
2.1. Những nghiên cứu trên thế giới
2.1.1. Liên quan đến âm nhạc cổ điển phương Tây
2.1.2. Liên quan đến cây đàn Violon
2.2. Những nghiên cứu ở Việt Nam
2.2.1. Liên quan đến cây đàn Violon
2.2.2. Liên quan đến âm nhạc cổ điển phương Tây
2.3. Nhận xét chung về tình hình nghiên cứu
Hướng nghiên cứu của đề tài đã có nhiều công trình nghiên cứu đề cập đến, nhưng do cách tiếp cận cùng chủ đích của người nghiên cứu nên chỉ đề cập dưới những góc độ khác nhau hay từng đối tượng riêng lẻ như lịch sử của nhạc cụ Violon, sự cảm nhận về tiết tấu, cao độ trong âm nhạc nói chung mà chưa có sự liên hệ, sâu chuỗi, nghiên cứu về vấn đề âm chuẩn, tiết tấu trong đào tạo Violon ở Việt Nam thành một công trình nghiên cứu hoàn chỉnh.
2.3.1. Đóng góp của các nguồn tư liệu về vấn đề nghiên cứu và những vấn đề cần tiếp tục đặt ra.
Những đóng góp
- Về mặt lý luận: Đóng góp nổi bật về mặt lý luận của các công trình đi trước được thể hiện qua hệ thống các nghiên cứu về lịch sử âm nhạc của các tác giả nước ngoài. Trong đó có nhắc đến những cách thực hành, luyện tập sử dụng nhạc cụ Violon của các tên tuổi nghệ sĩ lừng danh trên thế giới. Ở trong nước, các tác giả tiêu biểu có những nghiên cứu liên quan đến nhạc giao hưởng nói chung và trình diễn Violon nói riêng có thể kể đến như: GS-TS-NSND Ngô Văn Thành, PGS Hoàng Dương, PGS-TS Nguyễn Phúc Linh, Hồng Đăng, Phạm Tú Hương, Nguyễn Thế Tuân, Ngô Hoàng Linh, Nguyễn Thiếu Hoa,... Trong những công trình nghiên cứu của mình, các tác giả đã làm rõ cách thức, vận dụng những thủ pháp của kỹ thuật phương Tây trong việc trình diễn các bản Sonate, Concerto, các tác phẩm giao hưởng, thính phòng trong đó có cây đàn Violon.
- Về mặt tư liệu: Đây là nguồn tư liệu cần thiết cho việc xác lập những tiêu chí về âm chuẩn, tiết tấu, góp phần nâng cao hiệu quả đào tạo Violon ở Việt Nam trong thời gian tới và là mục đích hướng đến của luận án.
- Về mặt học thuật: Qua các công trình nghiên cứu trên đây chúng tôi đã thấy được những nội dung, vai trò, ý nghĩa của cao độ, tiết tấu trong giảng dạy và học tập âm nhạc nói chung và Violon nói riêng. Thấy được những cơ sở lý luận cho việc giảng dạy, học tập và diễn tấu đối với một số biểu hiện đặc thù của cao độ, và tiết tấu trong âm nhạc cổ điển Châu Âu …
2.3.2. Những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu
Mục đích cần đặt ra của luận án là từng bước xây dựng và hoàn thiện một số giải pháp trong quá trình đào tạo, nhằm nâng cao hiệu quả tiếp thu và học tập về cao độ, tiết tấu trong đào tạo âm nhạc chuyên nghiệp trong đó có cây đàn Violon những năm tới đây, góp phần tích cực nâng cao chất lượng đào tạo âm nhạc tại các trung tâm đào tạo chuyên nghiệp trên địa bàn thủ đô và cả nước, cũng như đề cập đến việc xây dựng những tiêu chí, quy trình để người dạy có thể kiểm soát được quá trình lĩnh hội của người học, hay chính người nghệ sĩ có thể kiểm chứng được thành tựu mà mình nỗ lực luyện tập hàng ngày.
2.3.3. Những vấn đề nghiên cứu trọng tâm của luận án
Đề tài: “Âm chuẩn, tiết tấu trong đào tạo Violon ở Việt Nam” là một hướng nghiên cứu kế thừa kết quả của các tác giả đi trước, trên cơ sở tiếp tục làm rõ hơn về những vấn đề liên quan cụ thể sau:
- Luận án sẽ nghiên cứu về chuẩn mực âm nhạc cổ điển Châu Âu, quá trình hình thành và phát triển âm chuẩn, tiết tấu cổ điển Châu Âu.
- Luận án cũng sẽ nghiên cứu trên cơ sở những quy ước khoa học, tính chính xác vật lý về âm chuẩn (cao độ) và tiết tấu (nhịp) qua từng thời kỳ phát triển của nghệ thuật cổ điển Châu Âu, đáp ứng các tiêu chí thẩm mỹ trong quá trình phát triển nghệ thuật.
- Luận án nghiên cứu vấn đề âm chuẩn, tiết tấu qua từng thời kỳ trong quá trình hình thành và phát triển nghệ thuật Violon chuyên nghiệp Việt Nam kể từ khi du nhập đến nay. Khẳng định vai trò, vị trí và những đóng góp của cây đàn Violon đối với nền nghệ thuật cách mạng nói chung, âm nhạc chuyên nghiệp Việt Nam nói riêng.
- Xây dựng cơ sở lý luận và các giải pháp thực hành cho việc nhận thức cũng như thực tiễn diễn tấu, biểu diễn thông qua việc nâng cao chất lượng học tập và giảng dạy vấn đề âm chuẩn, tiết tấu, cho học sinh học Violon nói riêng, các nhạc cụ đàn dây nói chung, trong việc học tập âm nhạc hàn lâm chuyên nghiệp Châu Âu.
- Việc nghiên cứu âm chuẩn, tiết tấu trong giảng dạy Violon ở Việt Nam có mục đích tìm ra một số giải pháp nâng cao tính chuyên nghiệp trong việc giảng dạy Violon ở Việt Nam. Đặc biệt là âm chuẩn, tiết tấu và một số vấn đề liên quan.
3. Phương pháp nghiên cứu
- Phân tích và tổng hợp tài liệu
- Phương pháp so sánh, đối chiếu
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Thực nghiệm sư phạm (nghiên cứu chuyên ngành)
- Phương pháp “chuyên gia”
- Phương pháp nghiên cứu của chuyên ngành âm nhạc học như đọc bản phổ (khảo cứu văn bản), nghe băng đĩa.
4. Phạm vi, đối tượng nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Âm chuẩn, tiết tấu trong giảng dạy Violon, chương trình và giáo trình giảng dạy cùng với các vấn đề về tâm sinh lý người học.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
- Không gian: Để xác lập phạm vi nghiên cứu phù hợp với quy mô của luận án tiến sĩ và điều kiện thực tế của mình, chúng tôi căn cứ theo phương pháp khảo sát, nghiên cứu từng trường hợp cụ thể tại một số cơ sở đào tạo Violon.
- Thời gian: Từ năm 2006 trở lại đây.
- Vấn đề nghiên cứu:
Tập trung vào vấn đề thực hành rèn luyện âm chuẩn và tiết tấu, không đề cập, không nghiên cứu các kỹ năng khác của người chơi Violon. Đối tượng triển khai nghiên cứu và thực nghiệm là học sinh từ khi bắt đầu học đến hết bậc Trung cấp.
Về âm chuẩn và tiết tấu cũng giới hạn tập trung theo chuẩn hàn lâm cổ điển Châu Âu và cũng giới hạn nghiên cứu một số tác phẩm thời kỳ âm nhạc cổ điển Châu âu và thời kỳ âm nhạc lãng mạn, không đề cập tới âm nhạc cận đại, đương đại thế kỷ 20 và đầu thế kỷ 21.
Trên cơ sở giới hạn này, luận án xác định tiêu chí về âm chuẩn, tiết tấu để từ đó đề xuất những giải pháp có cơ sở nhằm nâng cao hiệu quả của công tác giảng dạy Violon hiện nay.
5. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Mục tiêu nghiên cứu
Làm rõ những vấn đề lí luận liên quan đến âm chuẩn, tiết tấu, cũng như những yếu tố tác động đến quá trình nhận thức, thực hành và giảng dạy Violon ở Việt Nam. Qua nghiên cứu lý luận và thực tiễn đưa ra một số giải pháp nâng cao hiệu quả việc giảng dạy Violon ở Việt Nam, liên quan đến âm chuẩn, tiết tấu và một số vấn đề liên quan.
5.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Làm rõ các khái niệm liên quan đến luận án. Xây dựng cơ sở lý thuyết liên quan đến đối tượng nghiên cứu của luận án là âm chuẩn, tiết tấu trong đào tạo Violon. Tìm hiểu sự biến đổi của quá trình hình thành và phát triển âm chuẩn, tiết tấu cổ điển Châu Âu. Khảo sát thực trạng giảng dạy Violon cũng như quy trình đào tạo Violon chuyên nghiệp hiện đang áp dụng tại các trung tâm đào tạo nghệ thuật chuyên nghiệp tại Hà Nội và một số cơ sở đào tạo Violon ở các thành phố lớn. Thông qua nội dung chương trình, tư liệu giáo trình cũng như các quy trình sư phạm mà các trung tâm đang sử dụng và áp dụng, luận án sẽ phân tích để sáng tỏ những mặt tích cực cũng như những hạn chế của những quy trình đào tạo nói trên. Từ cơ sở lí luận và những vấn đề còn tồn tại trong quá trình giảng dạy Violon hiện nay, chúng tôi đề xuất một số giải pháp nhằm khắc phục những hạn chế về âm chuẩn, tiết tấu trong đào tạo Violon thời gian tới.
6. Đóng góp của đề tài
Kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần vào việc nâng cao chất lượng học tập và giảng dạy vấn đề âm chuẩn, tiết tấu, cho học sinh Violon nói riêng, các nhạc cụ đàn dây nói chung, trong việc học tập âm nhạc hàn lâm chuyên nghiệp Châu Âu. Kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần khắc phục những khó khăn trong quy trình đào tạo học sinh, sinh viên hướng tới đạt chuẩn quốc tế. Kết quả nghiên cứu của luận án đóng góp một số giải pháp nhằm đổi mới quy trình, phương pháp đào tạo Violon ở Việt Nam. Luận án được xem là một tài liệu nghiên cứu tham khảo cho các liên ngành khác như: đàn dây và các nhạc cụ phương tây, tạo bước chuyển biến quan trọng trong nhiệm vụ nâng cao chất lượng đào tạo tài năng nghệ thuật
7. Bố cục của luận án
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, luận án gồm ba chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài
Chương 2: Giảng dạy Violon và vấn đề âm chuẩn, tiết tấu
Chương 3: Giải pháp nâng cao hiệu quả giảng dạy âm chuẩn, tiết tấu trong đào tạo Violon.
CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Khái niệm và cơ sở lý luận
1.1.1. Một số khái niệm liên quan đến đề tài
1.1.1.1. Âm chuẩn
Khái niệm âm chuẩn là một quy ước về cao độ của một bậc âm có tần số dao động là 440 lần trong một giây. Để đo được âm chuẩn, người ta đã chế tạo ra một thanh sắt chữ U có tên gọi là "thanh mẫu - diapason”, khi gõ lên, âm thanh do thanh mẫu phát ra có cao độ đúng bằng nốt La với tần số 440Hz.
1.1.1.2. Một số khái niệm liên quan đến âm chuẩn
- Độ mạnh của âm thanh
- Âm sắc
- Trường độ
1.1.1.3. Tiết tấu
Tiết tấu trong âm nhạc là một thuộc tính tồn tại thể hiện nhịp độ và tốc độ của cảm xúc và thể hiện bởi việc liên kết các dấu nhạc. Sự hình thành tiết tấu được tích lũy từ trong tập quán và thói quen truyền thống và điều này đã tạo nên nhiều phong cách tiết tấu mang bản chất của từng thời kỳ lịch sử.
1.1.1.4. Một số khái niệm liên quan đến tiết tấu
1.1.2. Cơ sở lý luận trong nghiên cứu âm chuẩn, tiết tấu 1.1.2.1. Lý thuyết và những lập luận hình thành nguyên tắc xác định âm chuẩn.
- Hệ thống thang âm Pi-ta-go thời cổ đại và sự phát triển của thang âm ở Châu Âu
- Hàng âm bình quân Châu Âu
1.1.2.2. Vai trò của tiết tấu trong âm nhạc
1.2. Violon và những vấn đề về xác định âm chuẩn
1.2.1. Âm điệu trong mối quan hệ xác định âm chuẩn
Âm điệu (Intonation) là một khái niệm biểu hiện những cảm xúc và tiêu chí thẩm mỹ nhất định của một cộng đồng người thông qua thính giác. Âm điệu được xác định bởi các tiêu chí học thuật và truyền thống thẩm mỹ phổ biến của cả cộng đồng. Ở đây, cần phân biệt rõ hai khái niệm: Sự chính xác của cao độ âm thanh với ý nghĩa âm chuẩn khi so sánh các bậc âm với cao độ tuyệt đối (diapason), không đồng nhất với một sự thống nhất về độ chuẩn xác của âm thanh được biểu hiện ở chỗ tất cả các nốt nhạc trong tác phẩm phối hợp với nhau trong một sự toàn vẹn của đường nét âm hưởng,...
1.2.2. Âm điệu tạo nên bản sắc riêng trong âm chuẩn
Để hiểu được vấn đề này, chúng ta cần nhìn nhận mối quan hệ giữa âm điệu và các thành tố khác của âm chuẩn và tạo nên bản sắc riêng theo những vấn đề sau:
- Những điều kiện tự nhiên về địa lý, xã hội, các điều kiện kinh tế, chính trị
- Những thành tựu rực rỡ về khoa học tự nhiên
- Âm điệu (intonation) riêng của mỗi dân tộc đã tạo nên sự đa dạng trong một hệ thống chuẩn mực, tạo nên nhạc tính hấp dẫn cho âm nhạc.
Như vậy, trong truyền thống âm nhạc cổ điển phương Tây, hàng âm điều hoà được coi là cơ sở để định vị cao độ mỗi bậc âm trong hàng âm và mối quan hệ trên phương diện độ cao giữa các bậc âm với nhau khi chúng được đối chiếu với cao độ tuyệt đối (diapason).
1.2.3. Mối quan hệ giữa năng khiếu và tai nghe
Người có đôi tai có thể cảm nhận được sự chuẩn xác của âm chuẩn - cao độ, của tiết tấu - nhịp điệu và có khả năng điều chỉnh được nó trong quá trình tái hiện, tái tạo một tác phẩm âm nhạc bằng các kỹ năng và sự cảm thụ âm nhạc riêng, được coi là người có năng khiếu để học tập và trình diễn nghệ thuật âm nhạc.
1.2.4. Mối quan hệ giữa năng khiếu, tâm lý và đôi tay của người nghệ sỹ
Với một nghệ sỹ chơi Violon, đôi tay chính là phương tiện thực hiện các kỹ năng để biểu hiện năng khiếu nghệ thuật hay tài năng nghệ thuật khi tái tạo một tác phẩm âm nhạc. Mối liên hệ giữa năng khiếu và đôi tay của người chơi đàn có thể thấy được qua thực tế khách quan là người có năng khiếu có thể tích lũy các kỹ năng cần thiết của ngón bấm, tay kéo,… thông qua biện pháp rèn luyện một cách nhanh nhất, thông minh nhất, đúng phương pháp và ngược lại.
1.2.5. Xác định âm chuẩn trong đào tạo Violon
Với những ưu thế của riêng mình, cây đàn Violon có khả năng thể hiện cả ba yêu cầu sau về âm chuẩn:
- Chuẩn cố định: là những cao độ đã được bình quân như trên các đàn phím: piano, guitare, accordion, organ...
- Chuẩn biến đổi theo âm hưởng hoà thanh
- Chuẩn di động
1.3. Đặc trưng và quá trình phát triển của tiết tấu
Trong hoạt động âm nhạc, tiết tấu và nhịp điệu là sự vận động có quy luật, có tổ chức và có mối tương quan chặt chẽ với nhau về thời gian, nhằm tạo nên một sự chuyển động nhịp nhàng của âm nhạc. Nhịp điệu, tiết tấu trong âm nhạc có nguồn gốc từ lao động và các hoạt động sinh tồn khác của con người và mang trong nó những khía cạnh đặc trưng như: tính thời gian, tính chu kỳ, tính xã hội - văn hoá của một dân tộc hay một khu vực địa lý rộng lớn,...
1.3.1. Đặc trưng của tiết tấu
1.3.1.1. Tính thời gian
1.3.1.2. Tính chu kỳ
1.3.1.3. Những khía cạnh xã hội, văn hoá của tiết tấu
Tiết tấu, nhịp điệu có nguồn gốc từ chính cuộc sống nên nó chứa đựng trong mình những dấu ấn đặc trưng của xã hội và thời đại mà nó đã bắt nguồn. Có thể nhận định rằng: tiết tấu, nhịp điệu không phải là những tín hiệu hay chỉ dẫn trừu tượng, vô hồn mà ở trong tiết tấu, nhịp điệu đã chứa đựng và bao hàm cả việc khái quát một số quy luật xác định hoạt động sinh tồn của con người, định tính những hoạt động ấy và cao hơn, hướng dẫn những hoạt động ấy ở những chừng mực nhất định.
1.3.2. Quá trình phát triển của tiết tấu trong âm nhạc cổ điển Châu Âu
1.3.2.1. Sự biến đổi theo diễn trình lịch sử
Trong phạm vi nghiên cứu của đề tài, chúng tôi sẽ sơ bộ phân tích ba phong cách tiết tấu tiêu biểu của ba thời kỳ nhằm làm rõ sự biến đổi tiết tấu theo diễn trình lịch sử. Đó là :
- Âm nhạc thời kỳ cổ điển
- Âm nhạc thời kỳ lãng mạn
- Âm nhạc thời đương đại
1.3.2.2. Sự thống nhất trong đa dạng của tiết tấu trong âm nhạc cổ điển Châu Âu
Tính chuẩn mực của tiết tấu, nhịp điệu ở đây đã mang theo tính học thuật và sư phạm rất cao. Người nghệ sỹ biểu diễn thì cần đọc các hướng dẫn, những chỉ dẫn ghi trên những tác phẩm cũng đủ nhận thức được nhiệm vụ biểu diễn của mình, không chỉ còn thuần tuý về khái niệm tốc độ (tempo) mang tính thời gian ở đây còn có cả sự can thiệp của nhiều yếu tố mà trong suốt quá trình chuyển động của mỗi thanh âm đơn lẻ, cả trên ý nghĩa làm cao độ lẫn phương diện trường độ, tất cả phải hoà quyện với nhau tạo nên các âm hưởng, cái hơi thở, cái nhịp sống của cả câu nhạc, cả đoạn nhạc cho đến cả toàn bộ tác phẩm âm nhạc,...
TIỂU KẾT CHƯƠNG I
Trong chương 1, luận án đã tìm hiểu tổng quan tình hình nghiên cứu, những vấn đề đặt ra và trọng tâm liên quan đến đối tượng nghiên cứu của đề tài. Trong phần tổng quan về lịch sử nghiên cứu, luận án tìm hiểu theo trình tự những công trình nghiên cứu ngoài nước và trong nước có liên quan đến các lĩnh vực như: âm nhạc cổ điển phương Tây, cây đàn Violon và phương pháp sư phạm âm nhạc liên quan đến cây đàn Violon. Việc tìm hiểu này đã đưa đến nhận định: chưa có một công trình nào nghiên cứu chuyên sâu về âm chuẩn và tiết tấu trong đào tạo Violon ở Việt Nam, cũng như chưa có câu trả lời vì sao các nghệ sỹ Violon Việt Nam vẫn bị hạn chế về âm chuẩn và tiết tấu trong quá trình học tập và biểu diễn Violon.
Do đó, cùng với việc kế thừa những hướng nghiên cứu trước đây, chương 1 luận án đã bước đầu giới thuyết được các khái niệm liên quan đến âm chuẩn (độ mạnh của âm thanh, âm sắc, trường độ); tiết tấu cũng như đưa ra được những lập luận để có căn cứ trả lời cho những câu hỏi nghiên cứu như: Âm chuẩn, tiết tấu là gì và việc xác định âm chuẩn, tiết tấu trong thực hành Violon như thế nào?
CHƯƠNG 2.
GIẢNG DẠY VIOLON VÀ VẤN ĐỀ ÂM CHUẨN, TIẾT TẤU
2.1. Thực trạng dạy - học Violon ở Việt Nam
2.1.1. Cảm thụ âm nhạc của người Việt và sự tiếp nhận âm chuẩn Châu Âu
Theo các chuyên gia, các nhà nghiên cứu xã hội học, dân tộc và âm nhạc học trong và ngoài nước cho rằng: người Việt ta có một chỉ số cảm thụ âm nhạc khá tốt nhưng trong việc nhận biết hai thành tố cơ bản của âm nhạc là cao độ và tiết tấu thì cũng có những biểu hiện chênh lệch, không đồng đều, cụ thể là nhận biết về tiết tấu thường kém hơn, yếu hơn về cảm nhận, nhận biết đối với cao độ.
2.1.2. Quá trình rèn luyện, tiếp thu của người học Violon hiện nay
Cùng với quá trình du nhập của âm nhạc và các nhạc cụ phương Tây vào nước ta đã được đề cập ở trên, ta không thể không nhắc đến cây đàn Violon với tư cách là một trong những nhạc cụ phương Tây được du nhập và có mặt trong đời sống âm nhạc Việt Nam từ khá sớm và tập trung ở một số cơ sở đào tạo.
2.1.3. Cơ sở đào tạo Violon
2.1.3.1. Khoa Đàn dây trong các trường đào tạo chuyên nghiệp
- Khoa Đàn dây - Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam
- Khoa Đàn dây - Nhạc viện Thành Phố Hồ Chí Minh
- Khoa Giao hưởng - Học viện Âm nhạc Huế
- Khoa Giao hưởng - Trường Cao đẳng Nghệ thuật Hà Nội
2.1.3.2. Một số trung tâm đào tạo Violon
- Thành Phố Hà Nội: Trung tâm Musicland; Trung tâm Music Talent - Viện Phát triển Giáo dục và Văn hóa Việt Nam; - Trung tâm dạy nhạc SKY MUSIC;
- Thành Phố Hồ Chí Minh: Trường âm nhạc Việt Thanh; Trường Suối nhạc; Trung tâm âm nhạc Tài năng Việt;
2.1.4. Hoạt động đào tạo Violon
Hoạt động đào tạo Violon ở Việt Nam có thể chia làm một số giai đoạn như sau: Giai đoạn đầu thành lập đến năm 1986 ; Giai đoạn sau năm 1986 đến khoảng năm 2010 ; Giai đoạn từ năm 2010 đến nay.
2.1.5. Đối tượng học Violon
Qua khảo sát, chúng tôi nhận thấy những học viên đang theo học âm nhạc chuyên nghiệp, đặc biệt là học Violon, ở các cơ sở đào tạo hiện nay số đông có mặt từ khắp mọi miền của đất nước. Điều này cũng hợp lý bởi theo mặt bằng âm nhạc chung hiện nay thì dòng nhạc giao hưởng hay các nhạc cụ đàn dây phương Tây ở Việt Nam đã có mặt trong mọi hoạt động của đời sống âm nhạc chuyên nghiệp và không chuyên nghiệp ở Việt Nam.
2.1.6. Tài liệu, giáo trình dạy Violon
Có thể thấy hệ thống giáo trình Violon hiện nay tuy còn chưa đầy đủ và mang tính giáo khoa hoàn thiện song đó là những nỗ lực to lớn của nhiều thế hệ nhà giáo và các nghệ sỹ... việc biên soạn giáo trình thành từng cấp đào tạo không chỉ từng bước hoàn thiện kỹ thuật Violon chuyên nghiệp mà đồng thời cũng là từng bước nâng cao nhận thức của người học.
2.2. Thực trạng về tiết tấu, âm chuẩn trong đào tạo âm nhạc và Violon hiện nay
2.2.1. Thực trạng chung
Có thể khái quát một số nhược điểm trong thể hiện tiết tấu của người học Violon qua các hình thức diễn tấu và phát triển của nghệ thuật âm nhạc như sau:
2.2.1.1. Các hình thức diễn tấu
+ Violon hoà tấu với piano
+ Violon hoà tấu thính phòng, giao hưởng
2.2.1.2. Các thời kỳ phát triển của nghệ thuật âm nhạc
+ Giai đoạn âm nhạc tiền cổ điển, cổ điển
+ Giai đoạn âm nhạc lãng mạn
+ Giai đoạn âm nhạc cận đại và đương đại
2.2.2. Đánh giá công tác giảng dạy Violon hiện nay
2.2.2.1. Thành tựu
Trong những năm gần đây, một số nghệ sĩ Violon của Việt Nam đạt được nhiều thành tích trong các cuộc thi âm nhạc quốc tế. Nhiều giảng viên và sinh viên của nhiều cơ sở đào tạo âm nhạc cũng đã đạt được một số thành tựu trong nước và trên thế giới.
2.2.2.2. Hạn chế và nguyên nhân
- Nhạc cụ cho người học ở các cơ sở đào tạo không đạt chuẩn
- Phương pháp và nội dung giảng dạy: cách dạy hiện nay chưa thay đổi nhiều, tài liệu dạy học cũ, chưa thấy có sự hỗ trợ của công nghệ thông tin hoặc các thiết bị công nghệ thông minh trong việc nghe, xem và giới thiệu hình ảnh trực quan về cách cầm đàn, tư thế chơi đàn, tư thế bấm, tư thế đứng,… chuẩn mực cho người mới học
- Liên quan đến người học: người học chưa đặt sự quan tâm đúng mức đến cách phát âm để có được một “âm chuẩn”, “nhịp chuẩn” trong quá trình phát âm một nốt tròn hoặc nốt trắng,...
TIỂU KẾT CHƯƠNG 2
Nội dung nghiên cứu trong chương 2 đã tập trung tìm hiểu thực trạng dạy - học Violon ở Việt Nam qua những phương diện sau: Cảm thụ âm nhạc của người Việt và sự tiếp nhận âm chuẩn Châu Âu; Quá trình rèn luyện, tiếp thu của người học Violon hiện nay; Cơ sở đào tạo Violon; Hoạt động đào tạo; Đối tượng học và tài liệu, giáo trình dạy Violon. Nội dung nghiên cứu trong chương 2 cũng tập trung làm rõ những vấn đề liên quan đến tiết tấu, âm chuẩn trong đào tạo âm nhạc nói chung và Violon hiện nay. Cùng với cơ sở lý thuyết nghiên cứu đã xác lập ở chương 1, những nội dung nghiên cứu ở mục 2.1. và 2.2. là căn cứ cho chúng tôi tìm hiểu thực trạng về đào tạo âm nhạc và Violon liên quan đến âm chuẩn, tiết tấu từ đó chỉ ra những thành tựu và hạn chế trong hoạt động này hiện nay. Những hạn chế trong đào tạo liên quan đến âm chuẩn, tiết tấu tập trung ở một số nhóm sau: Liên quan đến nhạc cụ; liên quan đến phương pháp và nội dung giảng dạy; liên quan đến đội ngũ giảng viên; liên quan đến người học; liên quan đến các dụng cụ hỗ trợ quá trình giảng dạy. Những kết quả nghiên cứu này là cơ sở cho những giải pháp phù hợp, nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy âm chuẩn, tiết tấu trong đào tạo Violon, nội dung nghiên cứu chính ở chương 3.
CHƯƠNG 3
GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ GIẢNG DẠY
ÂM CHUẨN, TIẾT TẤU TRONG ĐÀO TẠO VIOLON
3.1. Cơ sở xây dựng giải pháp trong việc nâng cao hiệu quả giảng dạy âm chuẩn, tiết tấu trong đào tạo Violon hiện nay
3.1.1. Nguyên tắc xây dựng giải pháp
3.1.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ
3.1.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính vừa sức
3.1.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn
3.1.1.4. Nguyên tắc đảm bảo sự thống nhất
3.1.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa
3.1.2. Vai trò của cơ quan thính giác trong việc xây dựng giải pháp
3.1.2.1. Thính giác ngoại vi
3.1.2.2. Thính giác trung tâm
Từ những phân tích trên, chúng ta thấy được vị trí và vai trò hết sức quan trọng của “tai trong” trong việc tiếp nhận để ghi nhớ âm thanh có tính nhạc, so sánh và nhận dạng chúng. Đó, chính là chìa khóa để giúp cho người nghệ sỹ cảm nhận và điều chỉnh âm chuẩn, âm điệu - tiết tấu, nhịp điệu trong quá trình tái tạo và sáng tạo âm nhạc nói chung và người học cũng như các nghệ sỹ Violon nói riêng.
3.2. Một số nhóm giải pháp cụ thể
3.2.1. Nhóm giải pháp liên quan đến nhận thức
3.2.1.1. Những yếu tố tâm lý liên quan
Trong thực tiễn đào tạo nghệ thuật trong đó có đàn Violon, ngoài những quy luật chung về tâm lý sẽ hình thành hai quá trình tâm lý mang tính đặc thù trong công tác đào tạo nghệ thuật là các yếu tố tâm lý trong học tập và các yếu tố tâm lý trong biểu diễn.
3.2.1.2. Về nhận thức
Nhận thức trong đào tạo Violon cần được nâng cao từ đội ngũ giảng viên, người học cho đến đội ngũ quản lý các cơ sở đào tạo âm nhạc chuyên nghiệp.
3.2.1.3. Về phương thức đào tạo
Áp dụng các cách học Violon phân hóa theo từng trình độ, đối tượng theo các mức độ,... Để làm được những điều đã nêu trên, chúng ta cùng tham khảo và chia sẻ về quan điểm giảng dạy được nghiên cứu, tích lũy trong nhiều năm giảng dạy chuyên ngành Violon.
3.2.1.4. Về tầm quan trọng của việc khởi đầu học tập
3.2.1.5. Về tầm quan trọng của nguyên tắc “vừa sức” đối với người học
3.2.1.6. Sự cần thiết đối với một tài năng
3.2.1.7. Yếu tố năng khiếu và tai nghe
3.2.2. Nhóm giải pháp về rèn luyện kỹ năng
3.2.2.1. Rèn luyện âm chuẩn
Mục đích: Người học có một cơ sở vững chắc tiến tới làm chủ được các “âm” một cách độc lập.
3.2.2.2. Rèn luyện tiết tấu
Mục đích: Người học có thể “thẩm thấu” và ghi nhớ mạnh đập của các loại hình tiết tấu tạo cơ sở vững chắc tiến tới làm chủ được nhịp, nhịp điệu một cách độc lập
3.2.2.3. Rèn luyện cơ chế động tác
Mục đích: Người học có thể làm chủ được hai tay và ngón bấm giúp cho việc phối hợp cơ chế động tác theo ý muốn.
3.2.3. Nhóm giải pháp về ứng dụng khoa học công nghệ
Áp dụng công nghệ thông tin vào lĩnh vực giáo dục và đào tạo là một xu thế lớn trên thế giới trong bối cảnh thời đại thay đổi rất nhanh và cách mạng công nghệ diễn ra ngày một mạnh mẽ khi thế giới hướng đến nền văn minh trí tuệ và cuộc cách mạng công mạng công nghiệp thứ 4.
3.2.4. Nhóm giải pháp xây dựng cơ chế kiểm soát quá trình dạy - học
Một điểm khác biệt quan trọng giữa giáo dục hiện đại và giáo dục truyền thống chính là yếu tố kiểm soát quá trình dạy học và học một cách chặt chẽ. Quá trình đó được nhìn nhận ở các góc độ cụ thể như: Sự tác động đến mức độ tự giác tham gia việc học và tự học, người học có thực sự tập trung nghe và nắm bắt kiến thức, hiểu bài và có thể trình bày theo cách hiểu của mình, có hứng thú học tập, biết vận dụng những tri thức được học vào thực tiễn, có sáng tạo trong quá trình học tập và sáng tạo khi trình bày hoặc tái tạo lại các tác phẩm âm nhạc...
3.3. Thực nghiệm giải pháp nâng cao hiệu quả giảng dạy âm chuẩn, tiết tấu của đề tài
3.3.1. Mục tiêu thực nghiệm
- Triển khai những biện pháp đã nêu trong đề tài nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy âm chuẩn, tiết tấu.
- Tiếp nhận các thông tin đóng góp từ nhiều phía để điều chỉnh nội dung.
3.3.2. Phương pháp thực nghiệm
- Tổng hợp ý kiến đóng góp của giáng viên dự giờ và giảng viên đứng lớp.
- Phân tích, so sánh kết quả học tập của 2 nhóm lớp: lớp thực nghiệm, lớp đối chứng.
- Điều tra nhận thức của người học sau giờ dạy thực nghiệm.
3.3.3. Nội dung, kế hoạch tổ chức thực nghiệm
- Địa điểm thực nghiệm:
+ Trường Cao đẳng Nghệ thuật Hà Nội: Số lớp thực nghiệm: 4 lớp (2 lớp thực nghiệm, 2 lớp đối chứng)
+ Học viện Âm nhạc Huế: Số lớp thực nghiệm: 8 lớp (4 lớp thực nghiệm, 4 lớp đối chứng)
+ Nhạc viện Tp Hồ Chí Minh: Số lớp thực nghiệm: 4 lớp (2 lớp thực nghiệm, 2 lớp đối chứng)
- Thời gian thực nghiệm: trong tháng 5,6/2017
3.3.4. Đối tượng thực nghiệm
Tiêu chí chọn các lớp để thực nghiệm: Học sinh lớp thực nghiệm và lớp đối chứng đồng đều về trình độ giảng viên, học sinh, chương trình đào tạo, cơ sở vật chất hỗ trợ dạy học, tổng số học sinh của các nhóm để đảm bảo tính khách quan.
3.3.5. Kết quả thực nghiệm
Sau mỗi tiết dạy thực nghiệm đã lựa chọn, chúng tôi tổng hợp các ý kiến (bằng phiếu khảo sát) đối với giảng viên, chuyên gia dự giờ và người học để đánh giá kết quả thực nghiệm nhằm hoàn thiện các giải pháp.
3.3.5.1. Về hiệu quả, chất lượng học tập
Về âm chuẩn
- Học sinh đã biết cách xác định lấy âm la làm chuẩn thông qua các loại nhạc cụ đã được định âm theo “chuẩn” như: Âm mẫu, đàn Piano.
- Đã có ý thức trong việc điều chỉnh âm chuẩn trong quá trình rèn luyện gam và bài tập bằng vào vai trò của “tai trong”
- Đã biết điều chỉnh ngón bấm hướng tới việc phát âm được đúng và sạch.
- Đã biết nghe được mình chơi đàn
Về tiết tấu
- Học sinh đã nắm bắt và hiểu được lợi ích từ việc sử dụng máy đập nhịp.
- Bước đầu cảm nhận được tiết tấu bằng trí nhớ và hình tượng tiết tấu.
- Đã có tiến bộ trong việc giữ, ổn định tiết tấu khi thực hành gam và bài tập thông qua việc sử dụng máy đập nhịp.
- Đã có khái niệm và sự cảm nhận về cách phát âm có tiết tấu.
3.3.5.2. Tổng hợp các ý kiến đóng góp
- Ý kiến của người học tham gia khảo sát
- Ý kiến của giảng viên tham gia khảo sát
- Ý kiến của chuyên gia
TIỂU KẾT CHƯƠNG 3
Nội dung nghiên cứu trong chương 3 đã chỉ ra những nhóm yếu tố tác động đến âm chuẩn, tiết tấu trong đào tạo âm nhạc nói chung và Violon nói riêng. Từ những hạn chế cũng như những yếu tố tác động trong công tác đào tạo âm chuẩn, tiết tấu hiện nay, để đưa ra những giải pháp nhằm thay đổi, góp phần nâng cao hiệu quả đào tạo, chúng tôi căn cứ theo những nguyên tắc như: đảm bảo tính đồng bộ; đảm bảo tính vừa sức; đảm bảo tính thực tiễn; đảm bảo sự thống nhất giữa vai trò tự giác, tích cực, độc lập của người học với vai trò chủ đạo của giảng viên; đảm bảo tính kế thừa. Đồng thời, chúng tôi cũng tính đến vai trò đặc biệt quan trọng của thính giác trong việc xây dựng giải pháp. Những nhóm giải pháp được đưa ra cụ thể là: liên quan đến nhận thức; rèn luyện kỹ năng; ứng dụng khoa học công nghệ vào việc giảng dạy âm chuẩn, tiết tấu trong đào tạo Violon; xây dựng cơ chế kiểm soát quá trình dạy - học âm chuẩn, tiết tấu trong đào tạo Violon.
Trong chương 3, chúng tôi cũng đã có kết quả tiến hành thực nghiệm sư phạm những giải pháp nâng cao hiệu quả đào tạo Violon liên quan đến âm chuẩn, tiết tấu để phân tích so sánh kết quả học tập, cũng như lấy ý kiến chuyên gia, giảng viên dự giờ nhằm đưa ra những điều chỉnh cho phù hợp giữa lý luận và thực tiễn, đồng thời có những khuyến nghị đối với các cơ sở đào tạo âm nhạc chuyên nghiệp về những vấn đề này.
KẾT LUẬN
Qua việc nghiên cứu âm chuẩn, tiết tấu trong giảng dạy Violon hiện nay, chúng tôi cho rằng sự tiếp nhận và phương pháp rèn luyện của người học chưa đúng, chưa đầy đủ, cũng như phương pháp và kinh nghiệm sự phạm trong dạy học còn có chỗ cần được hoàn thiện để nâng cao hiệu quả trong công tác đào tạo Violon. Từ những phân tích và diễn giải trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi đã làm rõ vấn đề về âm chuẩn và tiết tấu, cũng như những yếu tố tác động, diễn trình biến đổi trong lịch sử.
Thông qua khảo sát, chúng tôi cũng đã đề cập đến những hạn chế, khó khăn trong truyền thống đào tạo âm nhạc ở nước ta nói chung và thực trạng trong đào tạo Violon nói riêng trên phương diện âm chuẩn, tiết tấu. Trong đó, ngoài việc tiếp tục phân tích thêm các điều kiện kinh tế, xã hội và truyền thống thẩm mỹ người Việt được hình thành và lưu giữ qua nhiều thế hệ. Chúng tôi mạnh dạn đặt vấn đề, chỉ ra cái “lỗ hổng”, cái “lối ngỏ” trong hoạt động đào tạo của chúng ta xuyên suốt lịch sử xây dựng và phát triển nền nghệ thuật đàn Violon ở Việt Nam. Từ thực tiễn về thực trạng cảm nhận âm chuẩn, tiết tấu của học sinh trong đào tạo âm nhạc nói chung cũng như đàn Violon nói riêng, từ đặc điểm của quy trình đào tạo và đặc điểm kỹ thuật của nhạc cụ, chúng tôi phân tích các yếu tố khác trực tiếp chi phối và dẫn đến thực trạng nói trên:
- Tâm lý lứa tuổi nhỏ với đa số học sinh Việt Nam, ít hoặc chưa được chuẩn bị tinh thần, khả năng tự lập, dễ dẫn đến sự hoang mang, mất tự tin, học theo kiểu qua loa, đối phó.
- Những hạn chế về cấu tạo hình thể dễ dẫn đến những khó khăn nhất định khiến người học khó kiểm soát phản xạ về âm chuẩn và tiết tấu được chính xác.
Ngoài ra chúng ta không thể phủ nhận yếu tố môi trường, chẳng hạn như môi trường âm nhạc thời thơ ấu, thiết lập từ cha mẹ, anh chị em, và nền tảng giáo dục âm nhạc ảnh hưởng đến khả năng cảm thụ và sáng tạo âm nhạc.
Chúng tôi hy vọng với kết quả nghiên cứu có căn cứ, có cơ sở của mình sẽ góp phần nâng cao hiệu quả đào tạo Violon hiện nay, đáp ứng được mục tiêu đổi mới trong đào tạo âm nhạc hiện nay.
KHUYẾN NGHỊ
1. Đối với cơ sở đào tạo âm nhạc
- Về cơ sở vật chất và dụng cụ giảng dạy, học tập:
- Về đội ngũ cán bộ giảng dạy:
Chuyên môn hóa đội ngũ giảng dạy theo hướng đáp ứng được những yêu cầu của công tác đào tạo tài năng âm nhạc đỉnh cao hướng tới chuẩn Châu âu và chuẩn khu vực.
Giảng viên giảng dạy Violon cần chủ động, tích cực nâng cao kiến thức, kỹ năng nghề nghiệp phục vụ cho mục tiêu nâng cao chất lượng giờ dạy,…
Cần có kế hoạch thường xuyên điều tra, khảo sát thực trạng về trình độ, kỹ năng nghề nghiệp của đội ngũ giảng viên để kịp thời xây dựng phương án bồi dưỡng, nâng cao năng lực chuyên môn (cả lý luận và thực hành).
Có chiến lược lựa chọn những sinh viên du học nước ngoài, sinh viên học trong nước có tố chất, thành tích nổi trội để bồi dưỡng về chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm nhằm tạo nguồn cho đội ngũ giảng viên Violon hiện nay.
- Đổi mới về nội dung và phương pháp giảng dạy:
Tiếp tục hoàn thiện hệ thống chương trình, giáo trình giảng dạy Violon theo “chuẩn Châu âu” hướng tới áp dụng trong toàn bộ các trung tâm đào tạo chuyên nghiệp trên phạm vi cả nước,… Mở những khóa đào tạo nâng cao nghiệp vụ sư phạm trong giảng dạy Violon. Chủ động mời những chuyên gia đầu ngành (trong nước và quốc tế) trong lĩnh vực này đến giảng dạy, trong đó cập nhật những phương thức, kỹ năng dạy học hiện đại,… Chú trọng hơn nữa việc đổi mới phương pháp giảng dạy, từng bước giảm bớt sự lệ thuộc vào kinh nghiệm trong giảng dạy mà cần theo một quy trình dạy - học chặt chẽ,…
2. Đối với cơ quan quản lý nhà nước
Có cơ chế khuyến khích việc chuẩn hóa và đồng bộ hệ thống giáo trình giảng dạy âm nhạc nói chung và Violon nói riêng phù hợp với thực tiễn giảng dạy hiện nay, theo hướng quốc tế hóa.
Tăng cường sự liên kết các cơ sở đào tạo âm nhạc chuyên nghiệp, từ sử dụng những tài liệu đã được chuẩn hóa đến việc điều chuyển giảng viên nhằm kiện toàn công tác đào tạo âm nhạc, đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn.
Tăng cường hoạt động giao lưu, hợp tác quốc tế trong lĩnh âm nhạc để có những điều chỉnh kịp thời trong công tác đào tạo, biểu diễn theo chuẩn quốc tế. Đặc biệt, trong hợp tác giáo dục với những quốc gia có nền âm nhạc phát triển thì cần chú ý dành chỉ tiêu thỏa đáng cho lĩnh vực đào tạo giảng viên âm nhạc nói chung và Violon nói riêng để tạo nguồn nhân lực có chất lượng cao trong lĩnh vực này./.