Tác giả: Trịnh Minh Trang
Đề tài: “Vị trí các tác phẩm Piano của Ludwig van Beethoven trong đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam”
Chuyên ngành: Âm nhạc học
Mã số: 62.21.02.01.
Người hướng dẫn: GS.TS. Trần Thu Hà
Ngày đăng: 18/05/2020
Luận án toàn văn
Tóm tắt Luận án
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài:
Trải qua hơn sáu mươi năm phát triển đến nay, hệ thống đào tạo Piano chuyên nghiệp của nước ta được đánh giá là một trong những loại hình nghệ thuật có quy trình đào tạo tương đối hoàn chỉnh. Piano cũng là bộ môn sớm hoàn thiện giáo trình cho các cấp học. Trong đó, các tác phẩm viết cho Piano của L.v. Beethoven được sử dụng khá phổ biến và rộng rãi trong các cơ sở đào tạo chuyên nghiệp ở các trình độ khác nhau và chiếm một vị trí hàng đầu, xuyên suốt trong đào tạo từ bậc Trung học dài hạn cho đến Đại học và Cao học. Tuy nhiên, chúng tôi nhận thấy rằng: các tác phẩm viết cho Piano của L.v. Beethoven mặc dù được sử dụng rộng rãi trong đào tạo, nhưng vẫn chưa có công trình nghiên cứu khoa học chuyên sâu tìm hiểu, đánh giá một cách đầy đủ và toàn diện về các đặc điểm và giá trị của các tác phẩm này trong đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam và dành cho học sinh, sinh viên Việt Nam (HSSV VN). Công trình nghiên cứu khoa học chuyên sâu về những tác phẩm viết cho Piano của L.v. Beethoven dưới góc độ sư phạm và biểu diễn sẽ đóng góp một phần trong việc nâng cao chất lượng đào tạo Piano tại Việt Nam. Ở đây chúng tôi không có ý định đi sâu phân tích theo góc độ của các nhà lý luận âm nhạc.
Với những ý nghĩa to lớn về nghệ thuật sư phạm và biểu diễn của các tác phẩm viết cho Piano của L.v. Beethoven, chúng tôi đã đi vào nghiên cứu đề tài: “Vị trí các tác phẩm Piano của Ludwig van Beethoven trong đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam” nhằm mục đích đánh giá ảnh hưởng của các tác phẩm viết cho Piano của ông tới sự nghiệp đào tạo Piano chuyên nghiệp ở Việt Nam. Qua đó đưa ra các phương pháp nhằm hỗ trợ nâng cao hiệu quả xử lý các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven, góp phần nâng cao hơn nữa vị trí của các tác phẩm này trong đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam.
2. Lịch sử đề tài
2.1. Một số công trình tiêu biểu nghiên cứu về Beethoven ở nước ngoài
Cho đến nay, ở nước ngoài đã có rất nhiều công trình nghiên cứu chuyên sâu tổng thể về cuộc đời, sự nghiệp sáng tác, sự nghiệp biểu diễn và sư phạm Piano, hay đi sâu vào biểu diễn từng thể loại tác phẩm viết cho Piano của Beethoven.
Qua phân tích, đánh giá các công trình có liên quan mật thiết đến đề tài của luận án, có thể tổng kết những vấn đề nổi bật mà NCS kế thừa và làm cơ sở cho nghiên cứu của mình, cụ thể được chia thành các nhóm sau:
2.1.1. Nhóm công trình nghiên cứu tổng quan
Tiêu biểu là công trình của Newman William S, Beethoven đúng như Beethoven. Chơi nhạc của ông theo cách của ông, NXB. New York: Norton (1988). Theo ông, điểm xuất phát khi nghiên cứu về biểu diễn âm nhạc của Beethoven là lựa chọn bản nhạc, các vấn đề về đàn Piano mà Beethoven đã sáng tác trên đó, những mong muốn của ông đối với đàn Piano, tốc độ và sự linh hoạt của tốc độ, các vấn đề về hệ thống ký hiệu biểu diễn, tiết tấu, chỉ dẫn sắc thái, nốt hoa mỹ, pedal...
2.1.2. Nhóm công trình nghiên cứu về bản nhạc và phân tích, hướng dẫn chơi:
Các bản nhạc urtext và các bản nhạc được biên tập hiệu đính, trong đó có phần lưu ý biểu diễn, biên tập 32 Sonatas và Concerto Beethoven sáng tác cho Piano của nhiều tác giả trong đó nổi bật là C. Czerny,I. Moscheles, F. Kullak, Dr. H.v. Bülow & Dr. S. Lebert; A.Goldenweiser, C. Arrau; A. Schnabel, B. Walner & Hansen, Ratz & Schenker...
H.A. Harding, Phân tích cấu trúc các bản Sonata của Beethoven (Analysis of form in Beethoven’s Sonatas), Novello & Company limited, England, số hoá từ Cornell University Library (2000). Quyển sách phân tích cấu trúc, giọng của tất cả các bản Sonata viết cho Piano của Beethoven.
2.1.3. Nhóm công trình nghiên cứu về cuộc đời, sự nghiệp biểu diễn Piano và sáng tác:
Bên cạnh những công trình nghiên cứu kinh điển của A. Schindler, T. Thayer… là nhiều công trình mới của T. Skoroneck, W.Kinderman, L. Lockwood. Trong số đó cần phải kể đến Ludwig van Beethoven của tác giả A. A-lo-svang, Nhà xuất bản Văn hoá (1997),người dịch Lan Hương. Cuốn sách nói về cuộc đời, quá trình học tập, sự nghiệpt biểu diễn và sáng tác của L.v. Beethoven, sự ngưỡng mộ của những người đương thời đối với ông.
Những vấn đề chưa được đề cập đến trong các công trình nêu trên mà luận án tập trung giải quyết:
Cách tiếp cận về phương pháp nghiên cứu của nước ngoài là đi sâu vào những vấn đề chi tiết cụ thể và việc nghiên cứu về Beethoven đã bắt đầu từ thế kỷ XIX đến nay. Nhiều công trình nghiên cứu mới về các vấn đề xung quanh cuộc đời, sự nghiệp sáng tác và phong cách thể hiện các tác phẩm của Beethoven vẫn đang phát triển mạnh mẽ. Thêm vào đó, đối với những đặc trưng trong đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam, với đặc thù riêng của HSSV Việt Nam, chúng tôi có thể khẳng định cho đến nay chưa có công trình nghiên cứu nước ngoài nào đem lại cho HSSV chúng ta một cơ sở lý thuyết tổng quan về con người, sự nghiệp, phong cách thể hiện tác phẩm viếtcho Piano của Beethoven trong lĩnh vực sư phạm và biểu diễn Piano ứng dụng tại Việt Nam.
2.2. Các công trình nghiên cứu về nghệ thuật Piano của Việt nam
Đa số các công trình nghiên cứu của Việt Nam đều đi sâu vào nghiên cứu các vấn đề trong nghệ thuật sáng tác và đào tạo Piano chuyên nghiệp. Tiêu biểu là những công trình nghiên cứu sau:
Nghệ thuật Piano Việt Nam của Trần Thu Hà (1987) là công trình khoa học đầu tiên của Việt Nam nghiên cứu chuyên sâu về cây đàn Piano. Công trình đã trình bày sâu sắc, kỹ lưỡng quá trình hình thành và du nhập đàn Piano từ phương Tây vào Việt Nam, phân tích và đánh giá phương pháp sư phạm từ thời Pháp thuộc đến thập kỷ 80. Đề tài đã mô tả tổng thể về đời sống âm nhạc Việt nam trước thời kỳ đổi mới trong tất cả các lĩnh vực.
Sự phát triển của nghệ thuật Piano Việt Nam của Nguyễn Minh Anh. Đây có thể xem là nghiên cứu nối tiếp liền mạch với công trình nghiên cứu của GS. TS. NGND. Trần Thu Hà. Tác giả đã tổng kết lại sự phát triển của nghệ thuật Piano Việt Nam đặc biệt là giai đoạn mở cửa 1990 - 2000. Qua đó tác giả đưa ra đề xuất một số vấn đề quan trọng về sư phạm Piano nhằm hướng đến mục tiêu nâng cao chất lượng đào tạo Piano tại Việt Nam trong giai đoạn mới.
Điểm qua một số công trình nghiên cứu tiêu biểu trong và ngoài nước, cho đến nay chưa có một công trình chuyên sâu nào đưa ra tổng quan cơ sở lý thuyết và thực tiễn về con người, sự nghiệp, phong cách thể hiện tác phẩm viết cho Piano của Beethoven trong lĩnh vựcsư phạm và biểu diễn Piano ứng dụng cho HSSV tại Việt nam.
3. Mục đích và mục tiêu nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu:
- Xây dựng mối quan hệ khoa học biện chứng giữa các tác phẩm tiêu biểu sáng tác cho Piano của L.v. Beethoven đối với việc phát huy thế mạnh và khắc phục hạn chế của HSSV VN trong đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam.
- Khẳng định về giá trị cũng như ảnh ảnh hưởng của các tác phẩm này trong đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam.
Mục tiêu nghiên cứu:
- Đưa ra những nhận định về vai trò và ý nghĩa to lớn của các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven trong đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam.
- Đưa ra các phương pháp nhằm hỗ trợ nâng cao hiệu quả xử lý các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven. Qua đó góp phần nâng cao hơn nữa vị trí của các tác phẩm này trong đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
- L. v. Beethoven Nhạc sĩ vĩ đại - Nghệ sĩ Piano xuất chúng - Nhà sư phạm Piano mẫu mực.
- Các tác phẩm tiêu biểu sáng tác cho Piano độc tấu của L.v. Beethoven trong các cơ sở đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam nói chung và tại HVÂNQGVN nói riêng.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
- Luận án chủ yếu nghiên cứu các tác phẩm được sử dụng nhiều trong chương trình đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam: 32 Sonata cho Piano độc tấu, 05 Concerto cho Piano và dàn nhạc, hơn 20 Biến tấu cho Piano độc tấu.
- Việc giảng dạy các tác phẩm viết cho Piano độc tấu của Beethoven trong đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam, lấy HVÂNQGVN làm điểm nghiên cứu mẫu. (Lý do chọn điểm nghiên cứu mẫu là HVÂNQGVN xin được trình bày ở chương 2 mục 2.1.1 của luận án).
5. Phương pháp nghiên cứu
Các phương pháp nghiên cứu bao gồm: Phương pháp tiếp cận duy vật lịch sử và duy vật biện chứng; Phương pháp phân tích, tổng hợp, đối chiếu, so sánh, quy nạp, thống kê, diễn giải; Phương pháp tìm hiểu và kế thừa có chọn lọc các kết quả nghiên cứu có liên quan; Phương pháp chuyên gia: phỏng vấn, trao đổi, lấy ý kiến, tiếp thu kinh nghiệm từ các chuyên gia có uy tín trong ngành; Phương pháp quan sát, thực nghiệm sư phạm.
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài:
Luận án là công trình nghiên cứu chuyên sâu đầu tiên tại Việt Nam về những tác phẩm viết cho Piano của Beethoven được sử dụng tại các cơ sở đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam.
- Công trình đã hệ thống hóa các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven được sử dụng ở các trình độ từ Trung học đến Đại học và Cao học, trong các cơ sở đào tạo ở Việt Nam.
- Công trình đã tổng kết một cách khoa học các vấn đề cần thiết cho HSSV VN chuyên ngành Piano như đặc điểm âm nhạc, pedal, kỹ thuật, chỉ dẫn biểu diễn … trong các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven. Khẳng định mối quan hệ khoa học biện chứng giữa các tác phẩm này với việc phát huy thế mạnh và khắc phục hạn chế của HSSV Việt Nam, nhằm góp phần nâng cao hơn nữa vị trí của các tác phẩm này trong đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam.
- Công trình cũng đề xuất những phương pháp nhằm nâng cao hiệu quả trong việc giảng dạy các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven. Các phương pháp được đưa ra trong đề tài phù hợp với hoàn cảnh và thực tế đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam, có khả năng áp dụng tại các cơ sở đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam.
7. Bố cục của luận án:
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Các danh mục (bảng biểu, ví dụ nốt nhạc, công trình công bố, thuật ngữ), Phụ lục, Tài liệu tham khảo, Luận án được trình bày trong ba chương:
- Chương 1: Ludwig van Beethoven – Những đóng góp đối với nghệ thuật Piano cổ điển.
- Chương 2: Vai trò các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven trong đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam.
- Chương 3: Một số phương pháp nâng cao hiệu quả xử lý tác phẩm.
Chương 1
LUDWIG VAN BEETHOVEN- NHỮNG ĐÓNG GÓP ĐỐI VỚI
NGHỆ THUẬT PIANO CỔ ĐIỂN
Beethoven là một thiên tài âm nhạc đã viết nên những tác phẩm bất hủ ở nhiều thể loại, hình thức nhưng trong khuôn khổ luận án, chúng tôi tập trung vào sự nghiệp sáng tác cho Piano của ông.
1.1.1 Một số đặc điểm âm nhạc
1.1.1.1. Chất kịch tính, trữ tình, tương phản và vấn đề sắc thái (dynamics)
Nổi bật chất kịch tính, trữ tình và sự tương phản trong các tác phẩm viết cho Piano. Bên cạnh sự mạnh mẽ, ý chí là chất trữ tình lãng mạn sâu sắc (thể hiện rõ nét trong các chương chậm của Sonata và Concerto viết cho Piano). Vấn đề sắc thái rất rõ nét, mạnh mẽ quyết liệt, phong phú, tương phản cao.
1.1.1.2. Vấn đề tiết tấu và mạch đập tiết tấu
Một trong những yếu tố quan trọng tạo nên đặc trưng phong cách của Beethoven trong âm nhạc là tiết tấu. Tiết tấu trong các tác phẩm tạo lập không chỉ ở tính chất anh hùng, ý chí mà còn cả ở tính chất trữ tình, lãng mạn. Mạch đập tiết tấu ở Beethoven không chỉ gắn kết các phần trong một chương mà còn gắn kết các chương với nhau. Giữa các chương thường có một mạch đập tiết tấu xuyên suốt.
1.1.1.3. Tính giao hưởng trong tư duy sáng tác
Trong các tác phẩm sáng tác cho Piano độc tấu của Beethoven thường có sự tư duy theo tính chất của dàn nhạc giao hưởng. Tính giao hưởng trong nhiều bản Sonata viết cho Piano của ông được thể hiện qua các yếu tố như cấu trúc, âm sắc, sắc thái, factura. Các Biến tấu viết cho Piano của Beethoven cũng sử dụng nhiều thủ pháp tạo liên tưởng đến âm sắc của dàn nhạc giao hưởng.
1.1.1.4. Ngôn ngữ phức điệu
Việc kết hợp ngôn ngữ phức điệu trong các tác phẩm chủ điệu đã tạo nên sự tương hỗ lẫn nhau, làm phong phú thêm ngôn ngữ âm nhạc trong các Sonata, Biến tấu và Concerto viết cho Piano của Beethoven.
1.1.2. Kỹ thuật pedal
1.1.2.1. Sơ lược về chỉ dẫn pedal của Beethoven
Beethoven được nhìn nhận như một trong những nhạc sĩ đi tiên phong trong việc sử dụng pedal và mở rộng hiệu quả sử dụng của pedal. Việc mở rộng các khả năng sử dụng pedal của ông chính là để hỗ trợ cho những yêu cầu biểu cảm trong âm nhạc của ông. Theo nghiên cứu của W. Newman: “gần 800 chỉ dẫn có nguồn gốc xác thực trong đó: 98% là Pedal phải, 2% cho Pedal trái”.
1.1.2.2. Khai thác các hiệu quả âm thanh của pedal
Việc sử dụng pedal phải trong các tác phẩm viết cho Piano của ông đã vượt ra ngoài mục đích ngân các âm thanh. Đó là: Sử dụng pedal phải để ngân các nốt bass, tăng cường tính legato, tạo ra âm thanh mới, hỗ trợ tăng độ tương phản của sắc thái, nối giữa các đoạn nhạc hoặc chương nhạc, chú trọng đến cấu trúc chủ đề; Không ghi ký hiệu nhấc pedal ở cuối chương hoặc tác phẩm; Chỉ dẫn pedal phải ngân dài qua những hoà thanh khác nhau; Sử dụng pedal trái không chỉ để đạt được âm thanh dịu nhẹ hơn mà còn có thể tạo ra những sắc màu âm thanh mới; Pedal ngón tay là một kỹ thuật chơi đàn được Beethoven sử dụng để tạo ra cảm giác ngân âm thanh như của pedal phải.
1.1.3. Những nét đặc trưng của Sonata, Concerto và Biến tấu
Những nét đặc trưng: Hình thức cấu trúc của các Sonata rất phong phú, sáng tạo. Có những bản có bốn chương giống như giao hưởng. Bên cạnh những Sonata có cấu trúc truyền thống, có những Sonata ở dạng fantaisie. Một số Sonata chỉ có hai chương, ở các Sonata khác thì giữ lại cấu trúc nhiều chương, nhưng thay đổi thứ tự các chương hoặc đưa thêm vào những thể loại và hình thức khác nhau: arietta, fuga, biến tấu… Ông đã nâng Sonata lên đến tầm của giao hưởng.
Nội dung, tính chất của các bản Sonata rất phong phú. Các chủ đề đa dạng về ý tưởng, phát triển rất sáng tạo: các chủ đề mang tính hội thoại hay chất kịch tính, bắt đầu bằng các hợp âm. Các Sonata sáng tác theo phong cách cổ điển nghiêm khắc kết hợp với sự tương phản mạnh mẽ, những Sonata theo kiểu fantaisie, hay những giai điệu đầy lãng mạn.
Đặc điểm factura: Vấn đề về factura các Sonata cho Piano của Beethoven gắn chặt với các vấn đề của kỹ thuật Piano: Âm thanh vang lên ở âm vực thấp; Âm thanh vang lên đồng thời từ các quãng rất rộng trên đàn Piano; Có sự khác biệt về âm hình đệm Alberti giữa W.A. Mozart và L.v. Beethoven.
1.1.3.2. Năm bản Concerto viết cho Piano và dàn nhạc
Những nét đặc trưng: Ông đã đưa Concerto dịch lại gần với giao hưởng. Trong các Concerto viết cho Piano của ông có thể thấy sự đổi mới ở nội dung tác phẩm và các quy luật về cấu trúc. Trong hai Concerto cuối cùng của mình, ông thậm chí còn thay phần trình bày của dàn nhạc bằng phần chơi của nghệ sĩ độc tấu. Sự sáng tạo của ông còn thể hiện qua việc sử dụng hiệu ứng âm thanh Đoạn kết sử dụng hiệu ứng sắc thái: Sắc thái tắt dần chuyển động trước khi kết thúc hoàn toàn rồi bắt sang crescendo kết hợp với tốc độ nhanh.
1.1.3.3. Biến tấu viết cho Piano của Beethoven
Những nét đặc trưng: Beethoven đưa vào trong các Biến tấu của mình nhiều nội dung nghệ thuật, ngôn ngữ âm nhạc và kỹ thuật đa dạng. Ông cũng đưa vào các biến tấu cadenza hay sử dụng thủ pháp phức điệu hoặc tính giao hưởng.
Qua tổng kết về yêu cầu sử dụng các tác phẩm viết cho Piano độc tấu của Beethoven từ năm 2016 - 2019 ở 6/10 cuộc thi thành viên sáng lập thuộc hệ thống Liên đoàn thế giới các cuộc thi âm nhạc quốc tế- The World Federation of International Music Competitions (WFIMC) cho thấy: cả 6 cuộc thi đó đều có các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven ở một vòng hoặc nhiều vòng.
1.2. Beethoven trong lĩnh vực biểu diễn và sư phạm Piano
1.2.1. Nghệ sĩ Piano xuất chúng
1.2.1.1. Tài năng chơi đàn
Sau khi đến Viên, Beethoven đã tạo dựng được tên tuổi một nghệ sĩ Piano tài năng qua những buổi trình diễn thành công. Tài năng chơi đàn của Beethoven có thể khiến Czerny ngưỡng mộ: “không ai so được với Beethoven về độ nhanh nhạy khi chạy gam, trill đúp nốt, nhảy quãng và những vấn đề tương tự như vậy – kể cả Hummel”. Người đương thời đánh giá ông là: “Người khổng lồ giữa các nghệ sĩ Piano”.
1.2.1.2. Phong cách chơi đàn
Beethoven là một trong những người khởi xướng phong cách chơi Piano Anh hùng ca - phong cách biểu diễn Piano tràn đầy tình cảm mãnh liệt hướng tới đông đảo quần chúng thính giả. Một đặc trưng khác là cách chơi đàn diễn cảm âm nhạc của ông. Ông cũng là một trong số những người đầu tiên đi theo khuynh hướng biểu diễn mới, tư duy theo quy mô giao hưởng và tạo được hiệu ứng dàn nhạc giao hưởng trên Piano.
1.2.1.3. Tài năng ngẫu hứng
J.B. Cramer nói với học trò của ông rằng không ai có thể nói là mình đã nghe ngẫu hứng nếu như chưa từng nghe Beethoven ngẫu hứng. Beethoven thường ngẫu hứng một trong các thể loại âm nhạc sau: hoặc là chương I của Sonata hoặc Final Rondo của Sonata, những ngẫu hứng dựa trên dạng biến tấu tự do, hoặc bất kỳ giai điệu nào.
1.2.1.4. Quan điểm đàn Piano “cất tiếng hát” của L.v. Beethoven
Ngay từ những ngày đầu trong sự nghiệp âm nhạc của mình, Beethoven đã luôn đề cao việc thể hiện cách chơi legato trên Piano để đàn Piano có thể “cất tiếng hát” hay thể hiện chất hát - cantabile. Không một ai từng được cho là chơi đàn có “chất hát” như Beethoven.
1.2.2. Nhà sư phạm Piano mẫu mực
1.2.2.1. Các quan điểm của Beethoven
Quan điểm trong dạy học: Beethoven cho rằng tính cách cần thiết của người thầy giáo dạy nhạc đó là tính kiên trì và nhẫn nại, đối xử với học trò bằng tình yêu thương nhưng vẫn hết sức nghiêm khắc. Ông cũng không đặt ra vấn đề biểu cảm và nghệ thuật quá sớm, trước khi luyện tập thành thạo về nghệ thuật xếp ngón tay, đàn chuẩn xác về tiết tấu và ít nhất là chơi các nốt nhạc sạch sẽ.
Những quan điểm sư phạm bổ trợ: Beethoven coi tiết tấu và tốc độ là cơ thể của tác phẩm, còn tất cả những thứ thể hiện nội dung biểu cảm chính là linh hồn của tác phẩm. Học trò cần cảm nhận và hoàn thiện được cơ thể trước rồi mới cố gắng đi sâu vào việc truyền tải linh hồn tác phẩm.
Quan điểm về độ khó khi giao bài cho học trò: Beethoven cũng đồng quan điểm với nhiều nhà sư phạm rằng không nên giao cho học trò những tác phẩm quá sức mình.
Quan điểm về tính trung thực đối với bản nhạc: Beethoven không ủng hộ việc tự ý thay đổi những chi tiết trong bản nhạc. Ông cũng không cho phép nghệ sĩ biểu diễn các tác phẩm của mình có bất kỳ sự phá vỡ khuôn khổ nào.
1.2.2.2. Những bài tập kỹ thuật của Beethoven
Tất cả có 48 bài, không phải dạng tư liệu luyện tập được hệ thống mà là những phác thảo dạy học riêng biệt, viết dưới dạng các motif ngắn và lặp lại nhiều lần. Hầu hết các bài tập được viết dành riêng cho học trò khi họ bị vướng mắc về các vấn đề kỹ thuật trong khi học. Một số các kỹ thuật trong những bài tập này đã được Carl Czerny sử dụng “như là nền tảng cho một số lượng những nghiên cứu của ông”.
Tiểu kết Chương 1
Chương 1 đã nêu bật những đóng góp của Beethoven đối với nghệ thuật Piano cổ điển dưới ba góc độ: Nhạc sĩ vĩ đại - Nghệ sĩ Piano xuất chúng - Nhà sư phạm mẫu mực.
Chương 1 đã tổng kết về những đặc điểm âm nhạc như tính chất kịch tính, trữ tình và tương phản sắc thái, tiết tấu và mạch đập tiết tấu, tính giao hưởng và ngôn ngữ phức điệu; Việc sử dụng pedal rất sáng tạo và đa dạng; Tổng kết về những nét đặc trưng chính trong các Sonata, Concerto và Biến tấu.
Có thể thấy, cho đến ngày nay, những tác phẩm viết cho Piano của Beethoven vẫn thể hiện được giá trị của mình, có mặt trong danh mục yêu cầu của nhiều cuộc thi Piano chuyên nghiệp thế giới.
Bên cạnh đó, chương 1 giới thiệu về ông ở khía cạnh ít được HSSV VN quan tâm: Một nghệ sĩ Piano xuất chúng với phong cách chơi đàn Anh hùng ca, tư duy giao hưởng và quan điểm đàn piano cất tiếng hát; Một nhà sư phạm Piano với nhiều quan điểm hữu ích trong dạy học.
CHƯƠNG 2
VAI TRÒ CÁC TÁC PHẨM VIẾT CHO PIANO CỦA BEETHOVEN TRONG ĐÀO TẠO PIANO CHUYÊN NGHIỆP TẠI VIỆT NAM
2.1. Khái quát về các cơ sở đào tạo và các thế hệ giảng viên Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam
2.1.1. Các cơ sở đào tạo
Các cơ sở đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam hiện nay được đặt tại ba thành phố lớn là Hà Nội, Huế và Thành phố Hồ Chí Minh. Đó là Khoa Piano của Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam, Học viện Âm nhạc Huế, Nhạc viện Thành phố Hồ Chí Minh, trường Cao đẳng Nghệ thuật Hà Nội. Ngoài ra còn có khoa Piano tại các trường Đại học khác cũng đang phát triển như Trường Đại học Nghệ thuật Sư phạm Trung ương, Trường Đại học Văn hoá Nghệ thuật Quân đội.
Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam là cơ sở đào tạo Piano chuyên nghiệp với bề dày lịch sử lâu đời và hoạt động mang tính chuyên sâu ngay từ đầu. Thống kê chi tiết trong luận án về các hệ đào tạo, mục đích đào tạo, số lượng giảng viên và số lần tổ chức các cuộc thi Piano chuyên nghiệp tại 6 cơ sở nêu trên cho thấy: HVÂNQGVN là cơ sở đào tạo Piano chuyên nghiệp hàng đầu, tiêu biểu tại Việt Nam. Đây cũng là lý do tại sao chúng tôi lựa chọn HVÂNQGVN làm điểm nghiên cứu mẫu.
2.1.2. Những nhà giáo có nhiều đóng góp cho sự nghiệp đào tạo Piano chuyên nghiệp
Đó là thế hệ các nhà giáo tham gia giảng dạy Piano từ khi thành lập Trường Âm nhạc Việt Nam năm 1956, nối tiếp là những thế hệ các giảng viên, những học sinh tốt nghiệp khoá Trung cấp đầu tiên của trường Âm nhạc Việt Nam, nay là Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam.
Sau năm 1980, hàng loạt thế hệ các nghệ sĩ Piano trẻ được nhà nước cử đi học tại những trung tâm âm nhạc lớn ở nước ngoài, khi trở về nước tham gia giảng dạy đã bổ sung cho đội ngũ giảng viên Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam thực sự vững mạnh.
2.2. Các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven trong chương trình học Piano chuyên nghiệp và đào tạo tài năng
2.2.1 Trong đào tạo Piano chuyên ngành:
2.2.1.1. Trình độ trung học dài hạn
Ở bậc trung học dài hạn, những năm đầu học sinh thường học các thể loại nhỏ như: Bagatelles, Biến tấu, Sonatine hoặc một số bản Sonata đơn giản như Sonata số 1, 5, 19, 20. Những năm giữa và cuối bậc trung học dài hạn, các em thường được học chương I hoặc hai chương cuối các Sonata như: Sonata số 6, Sonata số 8 (Pathétique). Ngoài ra từ những năm thứ 7 trở lên của bậc trung học dài hạn, các em có thể được học các Sonata số 9, 10, 11, 14, 16, 17, 21 (chương I hoặc hai chương cuối). Với những bản Concerto viết cho Piano, những năm cuối hệ Trung học dài hạn thường học chương I các bản Concerto số 1, 2, 3.
Tuy nhiên, đối với các học sinh, sinh viên tài năng, các giảng viên sẽ giao cho các em những tác phẩm khó vượt lên trên.
2.2.1.2. Trình độ Đại học và Cao học
Ở bậc Đại học và Cao học:
Đối với các bản Sonata, học toàn bộ một Sonata. Những năm đầu của chương trình Đại học, sinh viên thường học chương I hoặc chương II và III hoặc cả ba chương các Concerto số 1, 2, 3. Những năm cuối chương trình Đại học, sinh viên thường học chương I hoặc chương II và III các Concerto số 4 và 5. Hệ Cao học, học viên học toàn bộ các chương của một Concerto.
2.2.2. Trong đào tạo tài năng âm nhạc
Việc tổng kết Cuộc thi Piano Quốc tế Hà Nội lần thứ IV 9/ 2018 cho thấy các bản Sonata viết cho Piano của Beethoven là sự lựa chọn hàng đầu của các thí sinh Việt Nam ở bảng B (80%) và bảng C (100%) tại cuộc thi này.
Qua phỏng vấn GS. TS. NGND. Trần Thu Hà cho thấy các nghệ sĩ giành giải trong các cuộc thi Piano Quốc gia và Quốc tế đều có một điểm chung là học các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven và coi đó như một nền tảng cơ bản cho sự phát triển bền vững.
2.3. Tác dụng của các tác phẩm viết cho Piano của L.v. Beethoven đối với học sinh sinh viên Việt Nam
2.3.1.1. Kỹ thuật sử dụng các quãng giai điệu (hay còn gọi là quãng rời nốt):
Dạng quãng tám: chiếm một vị trí quan trọng và được ứng dụng rất đa dạng; Dạng quãng ba: được sử dụng với những mức độ phức tạp khác nhau; Dạng quãng sáu: sử dụng kỹ thuật quãng sáu giai điệu ở tốc độ rất nhanh (Presto) để tạo ra hiệu ứng biểu diễn đỉnh cao; Dạng quãng mười với quãng tay rộng.
2.3.1.2. Kỹ thuật sử dụng các quãng hòa thanh (hay còn gọi là quãng đúp nốt):
Các quãng tám: thường gắn với độ khó về kỹ thuật; Các quãng ba: có thể gặp rất nhiều trong các Sonata cho Piano của Beethoven; Các quãng sáu: được sử dụng nhiều.
2.3.1.3. Kỹ thuật chạy chuỗi hợp âm:
Chuỗi hợp âm sáu (hợp âm ba đảo một) được chơi bởi sự kết hợp của hai tay: các đoạn chạy này khác biệt bởi độ khó khi chơi ở tốc độ cao; Chuỗi hợp âm sáu chạy ở một tay: ta có thể gặp những hợp âm quãng sáu staccato, chạy liên tiếp với tốc độ nhanh ở một tay; Chuỗi hợp âm kết hợp với thay đổi sắc thái, kỹ thuật chơi: trong các tác phẩm giai đoạn cuối của Beethoven có thể gặp chuỗi hợp âm staccato kết hợp với thay đổi sắc thái; Chuỗi hợp âm với hai nốt ngoài cùng tạo thành quãng tám như các hợp âm ba, hợp âm sáu hay hợp âm bảy với hai nốt ngoài cùng tạo thành quãng tám.
Trong các tác phẩm sử dụng nhiều phương thức biểu cảm, đặc biệt là tiếng đàn và sắc thái để thể hiện những cảm xúc đa dạng, phong phú như trong thực tế cuộc sống.
2.3.2.2. Tăng cường khả năng thể hiện sắc thái tinh tế:
Có nhiều những yêu cầu thể hiện sự tinh tế của sắc thái trong các tác phẩm.
Sử dụng rất nhiều kỹ thuật chạy ngón phức tạp ở cả hai tay với độ khó ở nhiều mức độ khác nhau. HSSV VN ở các trình độ có thể luyện tập và nâng cao kỹ thuật chạy ngón.
2.3.2.4. Rèn luyện khả năng quán xuyến những tác phẩm ở quy mô lớn dài hơi:
Luyện tập các tác phẩm ở các quy mô lớn sẽ giúp các em trong khi học nâng cao khả năng quán xuyến tác phẩm của mình.
2.3.2.5. Khắc phục sự thiếu sự sắc nét trong thể hiện tiết tấu và mạch đập tiết tấu:
Với các tác phẩm có sự đa dạng và phong phú về tiết tấu, HSSV VN khi học sẽ là những cơ hội để nâng cao kỹ năng chơi tiết tấu chuẩn xác của mình.
2.3.2.6. Rèn luyện khả năng tư duy mang tính giao hưởng:
Đa số các bản Sonata viết cho Piano của Beethoven đều có đặc trưng về tư duy giao hưởng. Việc học các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven sẽ giúp tăng cường khả năng mô phỏng âm sắc của các nhạc cụ trong dàn nhạc giao hưởng trên đàn Piano.
2.3.2.7. Rèn luyện việc thiếu cá tính rõ nét trong thể hiện tác phẩm:
Việc học các tác phẩm của Beethoven với rất nhiều những nội dung nghệ thuật, các yêu cầu chỉ dẫn, kỹ thuật nền tảng và trí tưởng tượng sáng tạo phong phú đa dạng … sẽ giúp cho các em rất nhiều trong việc thể hiện các tính chất âm nhạc khác nhau và từ đây các em có thể rèn luyện để tạo nên cá tính của riêng mình.
2.3.3. Hỗ trợ hiệu quả trong đệm Piano cho Thanh nhạc
Đây là một trong những đặc điểm có trong các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven (tiểu mục 1.1.1.3) và cũng là phong cách chơi đàn của ông (tiểu mục 1.2.1.2). Đối với các Aria trong các vở nhạc kịch, phần đệm ban đầu được phối khí cho dàn nhạc giao hưởng vàđược phối lại cho Piano đệm. Piano lúc này sẽ mô phỏng âm sắc của các nhạc cụ Dây, Kèn, Gõ…trong dàn nhạc giao hưởng. HSSV khi rèn luyện tốt tư duy giao hưởng có trong các tác phẩm viết cho Piano của ông thì có thể áp dụng một cách hiệu quả vào phần đệm của các Aria được phối lại cho Piano.
2.3.3.2. Quan điểm đàn Piano cất tiếng hát
+ Tính chất “cất tiếng hát”: Nếu người đệm Piano thật sự chú ý đến thể hiện chất hát- cantabile trong những đoạn nhạc này bằng cách chú ý hơn cách chơi legato tạo tiếng đàn đẹp, nhiều cảm xúc, luôn có tư duy làm cho đàn Piano cất tiếng hát song hành cùng giọng hát thì người đệm đàn không chỉ là người giữ phần đệm mà còn truyền cảm xúc cho ca sĩ.
+ Hơi thở thanh nhạc:
Với thể loại Aria, Romance, ca khúc: Khác với nhạc cụ dây có thể chơi một câu nhạc dài mà không cần dừng thì đặc thù riêng của Thanh nhạc là ca sĩ sử dụng hơi thở nên bắt buộc phải lấy hơi. Nếu người đệm đàn chủ động theo dõi để cảm nhận hơi thở cùng với ca sĩtrong suốt tác phẩm để chơi phần đệm Piano cho thật sự ăn khớp sẽ hỗ trợ rất nhiều cho sự tự tin về hơi thở của ca sĩ.
Có thể thấy, việc rèn luyện tư duy giao hưởng và quan điểm đàn Piano cất tiếng hát thông qua việc học các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven là điều rất cần thiết và bổ ích HSSV VN chuyên ngành Piano trong việc đệm Piano cho Thanh nhạc.
2.3.4. Những hạn chế còn tồn tại của học sinh sinh viên trong khi học
Qua phỏng vấn và lấy ý kiến của nhiều chuyên gia và các giảng viên có uy tín trong ngành, các chuyên gia đều đồng ý với NCS về những hạn chế còn tồn tại dưới đây:
- Ít quan tâm kỹ lưỡng đến những kỹ năng như đọc, hiểu sâu các chỉ dẫn biểu diễn đặc trưng của Beethoven như chỉ dẫn về sắc thái (dynamics), tốc độ (tempo), kỹ thuật phát âm tiếng đàn (articulation) cũng như chưa quan tâm thực hiện một cách triệt để, chuẩn xác các chỉ dẫn trong các bản nhạc viết cho Piano của Beethoven.
- Chưa quan tâm nhiều đến những vấn đề liên quan đến tác phẩm để góp phần thể hiện phong cách âm nhạc của Beethoven.
Chương 2 đã giới thiệu tổng quan về các cơ sở đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam. Qua tổng kết về các cơ sở đào tạo cho thấy, HVÂNQGVN là cơ sở đào tạo Piano chuyên nghiệp tiêu biểu, đứng hàng đầu tại Việt Nam. Chương 2 cũng tổng kết việc sử dụng các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven tại các cơ sở đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam. Việc tổng kết về các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven trong chương trình học Piano chuyên nghiệp và đào tạo tài năng tại điểm nghiên cứu mẫu cho thấy vai trò quan trọng của các tác phẩm này trong đào tạo. Những minh chứng trong chương 2 cho thấy vai trò của các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven đối với HSSV VN ở các khía cạnh: rèn luyện kỹ thuật nền tảng và cơ bản, phát huy ưu điểm và khắc phục hạn chế của HSSV VN; Hiệu quả của tư duy giao hưởng trong các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven và quan điểm đàn Piano cất tiếng hát của ông đối với việc đệm Piano cho Thanh nhạc của HSSV.
Chương 2 cũng nêu lên những hạn chế còn tồn tại của HSSV VN trong khi học các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven để từ đó đưa ra một số phương pháp khắc phục những hạn chế này.
Chương 3
MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ XỬ LÝ
TÁC PHẨM
Trên cơ sở kế thừa kinh nghiệm của các chuyên gia, các nhà sư phạm trong và ngoài nước, qua phỏng vấn, lấy ý kiến chuyên gia, dự giờ, thực nghiệm sư phạm và tổng kết các ý kiến, trong chương này, NCS đề xuất một số phương pháp nhằm hỗ trợ xử lý tác phẩm viết cho Piano của Beethoven để thể hiện đúng phong cách âm nhạc của ông trong đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam.
Hình dung rõ nét và ấn tượng nhất về phong cách biểu diễn của Beethoven chính là ở các chỉ dẫn về sắc thái của ông.
3.1.1.1. Sắc thái tương phản:
Đặc trưng cho cách dùng sắc thái ở Beethoven gắn với cách đặt các sắc thái tương phản khác nhau: f-p (ff—pp v.v.), p-f (pp-ff ...).
3.1.1.2. Sắc thái thay đổi, tương phản, tinh tế:
Đó là các sắc thái tương phản: diminuendo ngắn từ forte tới piano, các sắc thái tinh tế như pìu pp, ppp, sắc thái thay đổi bằng việckết hợp sử dụng pedal trái.
3.1.1.3. Sắc thái ngược:
Trong các tác phẩm của Beethoven có một dạng sắc thái ngược đặc biệt. Sắc thái này tạo yếu tố chuyển sắc thái bất ngờ: Crescendotừ p dẫn tới p hay diminuendo đôi khi dẫn tới f hay ff.
3.1.1.4. Sắc thái bổ trợ:
Các sắc thái bổ trợ như Sforzando (sf, sfz, sff), (sfp và sfpp), Marcato, Mezza voce, Rinforzando (rf hay rfz) là những ký hiệu sắc thái rất phổ biến trong các tác phẩm của Beethoven.
Beethoven luôn quan tâm là tác phẩm của ông được chơi với tốc độ nào.
3.1.2.1. Quan điểm của Beethoven về tốc độ biểu diễn:
Với Beethoven, điều kiện chính là giữ tốc độ đúng. Khái niệm đúng không những chỉ là thuật ngữ tốc độ, mà còn là tập hợp các yếu tố biểu cảm.
3.1.2.2. Những chỉ dẫn bổ sung về tốc độ:
Chỉ dẫn về tốc độ trong các tác phẩm của Beethoven thường được viết thêm bằng ghi chú giải nghĩa chính xác hơn và thường gắn với sự thể hiện cảm xúc. Ông cũng mở rộng biên độ của các mức tốc độ với những chỉ dẫn bổ sung như meno, pìu…
Beethoven thay thuật ngữ tempo rubato bằng khoảng hơn 20 thuật ngữ tương đương để chỉ sự thay đổi của tốc độ, ví dụ như: Rallentando, ritardando, stringendo, rallent, ritenuto, smorzando, accelerando, espressivo, marcando, calando.
Quan điểm của Beethoven là Metronome chỉ thích hợp với nhịp đầu tiên và không thể chạy theo con số này một cách hoàn toàn.
3.1.3.1. Các dấu luyến:
Giá trị và ý nghĩa của các dấu luyến trong các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven rộng hơn nhiều so với ý nghĩa legato và được ghi chú rất kỹ lưỡng. Đó là: Dấu luyến chơi legato để ký hiệu những chỗ chơi liền, tăng thêm ý nghĩa chơi liền tiếng; Dấu luyến cấu trúc dùng để phân các tiết nhạc, làm rõ cấu trúc của chủ đề hay chú trọng đến một chuỗi hợp âm.
3.1.3.2. Các ký hiệu staccato:
Các ký hiệu staccato, staccatissimo, tenuto, mezzo staccato, leggieramente hoặc leggiero của Beethoven đều có ý nghĩa trong việc thể hiện ý tưởng nghệ thuật của Beethoven.
Các phương pháp này góp phần hỗ trợ trong việc thể hiện phong cách âm nhạc của Beethoven của HSSV VN. Đây là những phương pháp được xây dựng theo nguyên tắc mở: Người dạy trong quá trình ứng dụng thực tiễn có thể bổ sung thêm hoặc bớt đi những phương pháp thành phần mà được cho là có hiệu quả và thích hợp nhất với người học.
Với phương pháp này, người học sẽ tìm hiểu tổng quan về lịch sử đối với tác phẩm cần học. Phương pháp tổng quan về bối cảnh lịch sử văn hoá trong phong cách dựa trên: Các tài liệu lịch sử về nghệ thuật thời kỳ cổ điển Viên và những đặc trưng âm nhạc của thời kỳ cổ điển Viên; Tư liệu về cuộc đời và hoạt động nghệ thuật của Beethoven; Những yếu tố có liên quan đến thời điểm sáng tác tác phẩm âm nhạc cụ thể của ông.
Phương pháp này để tìm hiểu sâu hơn đặc trưng và sự khác biệt về phong cách của các nhạc sĩ Cổ điển Viên với các nhạc sĩ ở các trường phái gần hoặc có liên quan đến trường phái Cổ điển Viên; Để tìm hiểu sâu hơn về những đặc trưng, sự khác biệt về phong cách của các tác giả cùng trường phái Cổ điển Viên đối với cùng một thể loại hoặc hình thức âm nhạc.
3.2.3. Nghe và cảm nhận
Phương pháp này nhằm giúp người học nghe và hiểu sâu hơn tác phẩm âm nhạc cũng như tìm hiểu cách xử lý cùng một tác phẩm của nhiều nghệ sĩ khác nhau, để tìm ra cách xử lý tác phẩm phù hợp và hiệu quả cho người học.
Phương pháp này giúp cho người học có thể tìm hiểu cụ thể và có tính khoa học về những khía cạnh cần quan tâm để hỗ trợ cho việc xử lý tác phẩm. Ví dụ: Người học có thể thống kê những chỉ dẫn biểu diễn trong một tác phẩm, từ đó tìm ra những chỉ dẫn nào được sử dụng nhiều nhất hoặc ít nhất… để lưu ý khi trình diễn tác phẩm đó.
3.2.5. Lựa chọn bản nhạc được biên tập và hiệu đính phù hợp
Đối với các bản nhạc viết cho Piano của Beethoven, có thể được chia thành các loại sau:
- Urtext - ấn bản gần với bản viết tay và ý tưởng sáng tác của tác giả nhất (trong đó có các bản được xuất bản khi nhạc sĩ còn sống, được chính nhạc sĩ hay học trò sửa lỗi in ấn).
- Các ấn bản xuất bản trong giai đoạn sau khi nhạc sĩ mất - do các học trò của ông như Czerny, Moscheles biên tập hiệu đính.
- Các ấn bản do nhiều nghệ sĩ Piano nổi tiếng biên tập và hiệu đính- trong đó họ đưa ra những lưu ý về thực tiễn biểu diễn của mình
Ý kiến của các nhà nghiên cứu về Beethoven và nhiều nghệ sĩ nổi tiếng là sử dụng Urtext, tham khảo thêm các phương án xử lý tác phẩm của nhiều nghệ sĩ nổi tiếng.
Việc áp dụng các phương pháp do luận án đưa ra đã được thực hiện trong quá trình giảng dạy tại một số lớp học chuyên ngành Piano bậc trung học, đại học và cao học cũng như các lớp đào tạo tài năng âm nhạc của GS. TS. NGND. Trần Thu Hà tại Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam, Học viện Âm nhạc Huế, trong thời gian 2015- 2020. Bên cạnh việc áp dụng các phương pháp đã nêu ra ở mục 3.1 và 3.2, trong mục 3.3, chúng tôi đưa ra hướng dẫn chơi đối với một số tác phẩm.
NCS và GS. Trần Thu Hà tiến hành chọn tác phẩm với tiêu chí là:
- Các tác phẩm nổi tiếng, được sử dụng nhiều ở các cấp học trong đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam.
- Các tác phẩm có tác dụng hiệu quả trong việc phát huy ưu điểm và khắc phục các hạn chế của HSSV Việt Nam.
Các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven được áp dụng trong thực tế giảng dạy gồm có:
3.3.1. Sonata số 19 (Op. 49):
Thường sử dụng cho các em học sinh nhỏ trong khoảng trình độ năm thứ 2, 3 hệ Trung học dài hạn.
3.3.2. Sonata số 8 (Op. 13) “Pathétique”:
Được sử dụng nhiều và thường dành cho các em học sinh những năm giữa và cuối hệ Trung học dài hạn.
3.3.3. Sonata số 21 (Op. 53) “Waldstein”:
HSSV ở những năm giữa của Trung học dài hạn làm quen với chương I, những học sinh khá (những năm giữa của Trung học dài hạn) hoặc những năm cuối học chương II và III. Tại bậc Đại học sinh viên học cả ba chương.
3.3.4. Sonata số 31 (Op. 110):
Bản Sonata này thường được sử dụng nhiều trong đào tạo ở trình độ Cao học hoặc năm cuối Đại học với những em sinh viên xuất sắc.
3.3.5. Concerto số 3 ( Op.37):
HSSV VN những năm cuối hệ Trung học dài hạn, thường học chương I, những năm đầu hệ Đại học, thường học chương I hoặc chương II và III hoặc cả ba chương. Học viên cao học học toàn bộ cả Concerto.
3.3.6. Biến tấu WoO 70:
Thường cho các em học sinh nhỏ trong khoảng trình độ năm thứ 4 hoặc năm thứ 5 hệ Trung học dài hạn. Những em học sinh năm thứ 3 học khá có thể học tác phẩm này.
Triển khai thực nghiệm những phương pháp đã nêu ở mục 3.1, 3.2, 3.3 nhằm đánh giá tính khả thi và hiệu quả của những phương pháp này trong việc nâng cao hiệu quả trong giảng dạy và biểu diễn đối với các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven trong đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam.
Để kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của các phương pháp đưa ra ở mục 3.1, 3.2, 3.3 trong Chương 3, NCS đã tiến hành:
- Phỏng vấn và lấy ý kiến các giáo sư, giảng viên, những chuyên gia nước ngoài có uy tín, có nhiều kinh nghiệm trong giảng dạy biểu diễn các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven.
- Tham gia dự giờ một số lớp Master Class của các giáo sư nước ngoài đến giảng dạy Master Class tại Khoa Piano HVÂNQGVN có dạy các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven.
- Dự các giờ dạy có áp dụng những phương pháp ở mục 3.1, 3.2 và 3.3 ở các trình độ từ Trung học đến Cao học và đào tạo tài năng âm nhạc của GS.TS.NGND. Trần Thu Hà từ năm 2015 đến đầu năm 2020.
Mục đích tiến hành thực nghiệm của chúng tôi là để chứng minh những phương pháp đưa ra là khả thi và không đưa thành công thức máy móc là với mỗi tác phẩm cụ thể của Beethoven phải ứng với một bản hiệu đính, hướng dẫn hay bản thu âm cụ thể nào.
Địa điểm thực nghiệm: Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam, Học viện Âm nhạc Huế.
Thời gian thực nghiệm: 2015 - 2020
Đối tượng thực nghiệm: HSSV THDH và ĐH, học viên Cao học.
Sau quá trình khảo sát thực nghiệm sư phạm, việc áp dụng các phương pháp đã nêu ở trên trong luận án trong các lớp học của GS. Trần Thu Hà từ năm 2015 đến 2020 cho thấy:
3.4.4.1. Kết quả thực nghiệm và đánh giá:
Qua việc áp dụng các phương pháp này cho thấy 100% các em tham gia thử nghiệm đều thấy mình hiểu rõ hơn về phong cách âm nhạc của Beethoven, hiểu rõ hơn về một tác phẩm cụ thể cũng như cách thể hiện tác phẩm đó của Beethoven.
Áp dụng các phương pháp này giúp cho các HSSV, học viên thấy giờ học sinh động hơn, các yêu cầu được đưa ra trong giờ học hoàn toàn có thể thực hiện được.
Kết quả áp dụng tại các lớp GS. TS. NGND. Trần Thu Hà có thể được thấy rõ nét qua thành tích học tập của một số HSSV và học viên trong các kỳ thi và các cuộc thi.
3.4.4.2. Những vấn đề trong thực hành :
HSSV VN khi học các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven cần chú ý những điểm chính sau: Rèn luyện sự đa dạng trong thể hiện tác phẩm; Có mạch đập tiết tấu chuẩn xác, rõ nét, thống nhất giữa các chương và các chủ đề; Chú trọng vấn đề sắc thái (dynamics); Rèn luyện phát triển kỹ thuật ngón tay; Nghiên cứu kỹ về nghệ thuật pedal; Rèn luyện tư duy giao hưởng trên Piano; Nắm vững quan điểm đàn Piano cất tiếng hát; Chú ý đến nguyên tắc của Beethoven: Khi chơi đàn, các ngón không bị nhấc quá cao khi không cần thiết.
Chương 3 đã đưa ra một số phương pháp để nâng cao hiệu quả giảng dạy đối với các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven cho HSSV VN chuyên ngành Piano. Các phương pháp này được đưa ra để giải quyết một số hạn chế còn tồn tại, góp phần hỗ trợ cho HSSV VN thể hiện tốt hơn phong cách âm nhạc của Beethoven đối với các tác phẩm viết cho Piano của ông. Đây là những phương pháp nhằm giúp cho HSSV VN có thể đạt được những kết quả hữu ích trong học tập và biểu diễn các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven.
L.v. Beethoven là một nhà văn hóa lớn của nhân loại. Ông đã để lại một kho tàng các tác phẩm âm nhạc vô cùng đồ sộ và phong phú ở nhiều thể loại và hình thức, cho nhiều loại nhạc cụ. Trong số đó, các tác phẩm viết cho đàn Piano của ông chiếm một vị trí rất quan trọng. Trong hệ thống đào tạo Piano chuyên nghiệp của nước ta, giá trị của các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven đã được công nhận từ lâu. Tuy nhiên, chúng tôi nhận thấy, trong thực tế đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam, việc sử dụng và nhìn nhận một cách toàn diện, sâu sắc về giá trị tác phẩm này cần có một công trình khoa học mang tính hệ thống và chuyên sâu.
Công trình nghiên cứu khoa học của chúng tôi nhằm khẳng định vị trí quan trọng của các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven trong đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam. Đưa ra một số phương pháp nhằm hỗ trợ nâng cao hiệu quả xử lý các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven. Qua đó góp phần nâng cao hơn nữa vị trí của các tác phẩm này trong đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam.
Các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven trong phạm vi nghiên cứu luận án là: 32 Sonata và hơn 20 Biến tấu viết cho Piano độc tấu, 05 Concerto cho Piano và dàn nhạc. Luận án đã tổng kết những đặc điểm âm nhạc chính trong các tác phẩm này. Đó là những tác phẩm có nội dung sâu sắc và hình tượng đa dạng, phong phú, chất kịch tính, trữ tình, có biên độ sắc thái rộng, tiết tấu phức tạp, sử dụng ngôn ngữ giao hưởng, ngôn ngữ phức điệu. Việc sử dụng pedal của đàn Piano với nhiều ý tưởng sáng tạo.
Luận án đã đánh giá những đóng góp của Beethoven không chỉ dưới góc độ một nhạc sĩ vĩ đại với nhiều tác phẩm viết cho Piano có giá trị. Bên cạnh đó, ông còn là một nghệ sĩ biểu diễn Piano xuất chúng và nhà sư phạm Piano mẫu mực – đây là hai góc độ còn ít được học sinh, sinh viên Việt Nam quan tâm. Vai trò một nghệ sĩ Piano xuất chúng của ông thể hiện qua tài năng chơi Piano điêu luyện với phong cách chơi Piano Anh hùng ca, phong cách diễn cảm, tư duy giao hưởng được ông đưa vào trong các tác phẩm viết cho Piano của mình, thể hiện qua quan điểm chơi đàn Piano cất tiếng hát. Với vai trò một nhà sư phạm Piano mẫu mực, ông đưa ra những quan điểm về sư phạm, kỹ thuật chơi Piano mà sau này, một số những ý tưởng trong đó đã được Czerny - học trò của ông đã nghiên cứu và phát triển thành công trong sự nghiệp sư phạm của mình. Là một nghệ sĩ tài năng, một nhà sư phạm mẫu mực nên những tác phẩm của ông càng có giá trị thực tiễn.
Luận án đã hệ thống hoá các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven được sử dụng giảng dạy tại các cơ sở đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam từ Trung học dài hạn đến Đại học và Cao học. Việc sử dụng các tác phẩm này trong đào tạo có thể thấy qua những điểm sau: các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven được sử dụng trong chương trình giảng dạy tại các cơ sở đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam và trải rộng ở các trình độ từ thấp đến cao. Đó là: Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam, Học viện Âm nhạc Huế, Nhạc viện Thành phố Hồ Chí Minh, Trường Đại học Nghệ thuật Trung ương, Trường Đại học Nghệ thuật Quân đội, Trường Cao đẳng Nghệ thuật Hà Nội (chi tiết trong bảng 2 và 3 chương 2, bảng 2 đến bảng 9 - Phụ lục 6).
Tại điểm nghiên cứu mẫu là HVÂNQGVN, việc lựa chọn các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven trong chương trình thi tốt nghiệp của HSSV VN hệ Trung học dài hạn (THDH) và Đại học chính quy (ĐHCQ) từ năm 2017 đến 2020, học viên Cao học từ năm 2015đến tháng 7/ 2020 đứng ở vị trí thứ nhất so với các tác giả khác (tổng kết trong bảng 4, chương 2). Trong đào tạo tài năng, tại cuộc thi tại cuộc thi Piano Quốc tế Hà Nội lần thứ tư tháng 9/ 2018 ở bảng B vòng II và bảng C vòng I cho thấy: việc lựa chọn các Sonata viết cho Piano của Beethoven là sự lựa chọn hàng đầu của các thí sinh Việt Nam ở bảng B và C tại cuộc thi này so với các tác giả khác (tổng kết trong Bảng 5, chương 2).
Luận án đã đánh giá về vai trò và ảnh huỏng của các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven đối với HSSV VN. Qua phỏng vấn, khảo sát lấy ý kiến các giảng viên có nhiều kinh nghiệm trong đào tạo Piano chuyên nghiệp ở Việt Nam cho thấy: Những kỹ thuật có trong các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven là những kỹ thuật cơ bản và cần thiết đối với HSSV VN. Đó là các kỹ thuật chạy quãng giai điệu, quãng hoà thanh, chuỗi hợp âm. Các tác phẩm này có tác dụng trong việc phát huy ưu điểm và khắc phục hạn chế của HSSV VN như: Tăng cường khả năng nhạc cảm; Tăng cường khả năng thể hiện sắc thái tinh tế; Nâng cao kỹ thuật chạy ngón linh hoạt; Rèn luyện khả năng quán xuyến các tác phẩm ở quy mô lớn, dài hơi; Khắc phục sự thiếu sắc nét trong việc thể hiện tiết tấu và mạch đập tiết tấu; Rèn luyện tư duy giao hưởng cũng như cá tính rõ nét trong việc thể hiện tác phẩm.
Thông qua phỏng vấn, khảo sát lấy ý kiến các giảng viên có nhiều kinh nghiệm trong đào tạo Piano chuyên nghiệp ở Việt Nam, luận án tìm ra những hạn chế còn tồn tại của HSSV VN trong khi học các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven. Đó là: Ít quan tâm kỹ lưỡng đến những kỹ năng như đọc, hiểu sâu các chỉ dẫn biểu diễn đặc trưng của tác giả, chưa thực hiện một cách triệt để, chuẩn xác các chỉ dẫnbiểu diễn trong bản nhạc, chưa quan tâm nhiều đến những vấn đề liên quan đến tác phẩm để góp phần thể hiện phong cách âm nhạc của Beethoven.
Việc giải quyết những hạn chế tồn tại đối với HSSV VN trong thực tế giảng dạy (mục 2.3.4 chương 2) được luận án đưa ra qua các phương pháp sử dụng trong ở chương 3. Các phương pháp này được xây dựng nhằm nâng cao hiệu quả trong giảng dạy các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven đối với HSSV VN, để các tác phẩm này phát huy hơn nữa giá trị trong đào tạo. Các phương pháp luận án đưa ra là:
Thứ nhất, cần thực hiện đầy đủ và chính xác các chỉ dẫn biểu diễn được ghi chú rất chi tiết trong các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven. Đó là các chỉ dẫn về sắc thái, về tốc độ, về kỹ thuật phát âm tiếng đàn.
Thứ hai là những phương pháp bổ trợ trong khi học để thể hiện phong cách âm nhạc của Beethoven. Đó là: Phương pháp tổng quan bối cảnh lịch sử của tác phẩm để tìm hiểu tổng quan về lịch sử đối với tác phẩm cần học; Phương pháp so sánh đặc trưng phong cách để tìmhiểu sâu hơn những đặc trưng và sự khác biệt về phong cách giữa trường phái Cổ điển Viên với các trường phái khác gần với trường phái Cổ điển Viên, tìm hiểu sâu hơn những đặc trưng về phong cách, những điểm giống và khác nhau của các tác giả cùng trường phái Cổ điển Viên đối với cùng một thể loại hay hình thức âm nhạc; Phương pháp nghe và cảm nhận để người học nghe và hiểu sâu hơn tác phẩm âm nhạc cũng như tìm hiểu cách xử lý cùng một tác phẩm của nhiều nghệ sĩ khác nhau, tìm ra cách xử lý tác phẩm phù hợp và hiệu quả cho người học; Phương pháp thống kê giúp cho người học có thể tìm hiểu cụ thể và có tính khoa học về những khía cạnh cần quan tâm để hỗ trợ cho việc xử lý tác phẩm; Phương pháp lựa chọn bản nhạc được biên tập và hiệu đính phù hợp sẽ giúp cho người học có được bản nhạc chất lượng và nguồn tham khảo phương án xử lý tác phẩm hữu ích.
Điểm mới của luận án là nghiên cứu sâu các tác phẩm viết cho Piano độc tấu của L.v. Beethoven dưới góc độ sư phạm và biểu diễn trong đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam, khẳng định mối quan hệ khoa học biện chứng giữa các tác phẩm này với việc phát huy thế mạnh và khắc phục hạn chế của HSSV VN, khẳng định về giá trị cũng như ảnh hưởng của các tác phẩm này trong đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam. Đặc biệt, lần đầu tiên ở Việt Nam, đã tổng hợp và áp dụng các phương pháp bổ trợ dạy chơi các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven dựa trên cách tiếp cận để hỗ trợ cho việc thể hiện phong cách âm nhạc của ông đối với HSSV VN. Đó là các phương pháp bổ trợ trong giảng dạy ở chương 3 và phần quan sát giảng dạy một số tác phẩm như Sonata số 19, số 8, số 21, số 31, Concerto số 3 và Biến tấu WoO 70 tại các lớp của GS.TS.NGND. Trần Thu Hà.
Một số vấn đề còn tiếp tục nghiên cứu:
1. Xây dựng các tài liệu chuyên sâu về yêu cầu biểu diễn tác phẩm viết cho Piano của các nhạc sĩ khác trong chương trình đào tạo dưới góc độ sư phạm và biểu diễn dành cho HSSV VN.
2. Nghiên cứu tổng quan, toàn diện và chuyên sâu về những kiến thức hỗ trợ cho chuyên ngành Piano phù hợp với HSSV VN.
Một số khuyến nghị:
Trong khuôn khổ của luận án, xin được đề xuất một số khuyến nghị với Lãnh đạo Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam:
1. Cần tiến hành công tác biên dịch, tổng hợp và phổ biến những công trình nghiên cứu kinh điển và nổi bật trên thế giới về nghệ thuật sư phạm và biểu diễn Piano của Beethoven hiện có rất ít bằng tiếng Việt để đội ngũ giảng viên, học sinh và sinh viên Việt Nam có điều kiện tiếp cận, tìm hiểu phục vụ cho việc giảng dạy và học tập.
2. Đưa ra các tiêu chí, chủ đề liên quan đến các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven; Khuyến khích và đưa ra các biện pháp hỗ trợ cho HSSV VN chuyên ngành Piano nghiên cứu về các vấn đề liên quan phong cách âm nhạc của Beethoven. Điều này sẽ giúp cho HSSV VN tìm hiểu sâu hơn về kiến thức liên quan đến các tác phẩm này.
3. Tổ chức hội thảo chuyên đề về việc lựa chọn bản nhạc phù hợp để từ đó đưa ra các khuyến nghị hữu ích cho HSSV VN. Hiện nay, đối với các bản nhạc viết cho Piano của Beethoven, có nhiều bản urtext, bản hiệu đính do các nghệ sĩ nổi tiếng biên tập và do nhiều nhà xuất bản khác nhau trên thế giới xuất bản. Tuy một số giảng viên đã đầu tư nghiên cứu về các bản nhạc được biên tập và hiệu đính nhưng thông tin đến với HSSV VN để lựa chọn phù hợp còn ít được chú ý và phổ cập./.